«شرق» گزارش می‌دهد:
آزمون پاییزی در کلان‌شهرها
از هر صد هزار کودک زیر پنج سال، حدود هشت نفر بر اثر عفونت‌های تنفسی ناشی از آلودگی هوا جان می‌بازند.
به گزارش گروه رسانه‌ای شرق،
با آغاز پاییز، دوباره نفس کلانشهرهای ایران تنگ شده است. آسمان خاکستری، شاخص‌های قرمز و هوایی که بوی مازوت و دود می‌دهد، نشانه آغاز فصلی است که در آن وارونگی دما، سوخت‌های فسیلی، ترافیک و سکون هوا دست‌به‌دست هم می‌دهند تا تنفس در شهرها به یک چالش همگانی بدل شود.
در ماه‌های سرد، کاهش دما و پایداری جو باعث تشدید پدیده وارونگی دما می‌شود؛ در این شرایط آلاینده‌ها در سطح زمین محبوس می‌مانند و کاهش وزش باد نیز مانع پراکندگی آنها می‌شود، به طوری که مسیر خروج آلاینده‌ها به لایه‌های بالاتر بسته شده و هوا در سطح زمین به‌شدت آلوده می‌شود.
در شرایط معمول، هوای گرم نزدیک سطح زمین بالا می‌رود و جریان طبیعی هوا باعث تهویه محیط می‌شود، اما در پدیده «وارونگی دما» هوای سرد در سطح زمین قرار می‌گیرد و هوای گرم در ارتفاعات بالاتر می‌ماند. این لایه گرم مانند درپوشی ضخیم عمل می‌کند و اجازه خروج آلاینده‌ها را نمی‌دهد. به گفته کارشناسان محیط زیست، این وضعیت در شهرهای محصور میان کوه مانند تهران، کرج، مشهد و تبریز بیشتر مشاهده می‌شود. نتیجه روشن است؛ تجمع ذرات معلق و افزایش غلظت آلاینده‌ها تا سطح هشدار.
کاهش وزش باد و بازگشایی مدارس
پاییز امسال، مانند سال‌های گذشته، همراه با کاهش محسوس باد و بازگشت ترافیک سنگین به خیابان‌ها آغاز شد. بازگشایی مدارس و دانشگاه‌ها باعث افزایش تردد خودروها و تشدید انتشار آلاینده‌ها شده است. در تهران، شرکت کنترل کیفیت هوا اعلام کرده از اول مهر، شاخص آلودگی هوا در وضعیت نارنجی (ناسالم برای گروه‌های حساس) قرار دارد. خودروهای فرسوده، اتوبوس‌های دودزا و موتورسیکلت‌های کاربراتوری همچنان سهم بزرگی در این بحران دارند. همزمان با آغاز فصل سرد، مصرف سوخت‌های فسیلی نیز افزایش می‌یابد و چرخه آلودگی تکمیل می‌شود.
گرمایش خانگی و مصرف مازوت
با کاهش دما، استفاده از وسایل گرمایشی در منازل، ادارات و صنایع افزایش می‌یابد. در شرایطی که تامین گاز برای صنایع دشوار می‌شود، نیروگاه‌ها و کارخانه‌ها به سوخت‌های جایگزین مانند مازوت و گازوئیل روی می‌آورند؛ سوخت‌هایی که آلاینده‌های سنگین و خطرناکی مانند دی‌اکسید گوگرد و ذرات معلق تولید می‌کنند.
مرکز ملی هوا و تغییر اقلیم هشدار داده است که مصرف مازوت در نیروگاه‌های حرارتی و کارخانه‌های سیمان، به‌ویژه در فصول سرد، سهم چشمگیری در آلودگی هوای شهرهای صنعتی دارد.
در خوزستان، علیرضا آذریان، کارشناس مسئول آزمایشگاه هوای اداره کل محیط‌زیست استان نیز تاکید می‌کند «اگر مصرف سوخت‌های سنگین در صنایع نفت و گاز و نیروگاه‌ها کنترل نشود، تا زمان شروع بارندگی‌ها (احتمالا از آذرماه)، شرایط آلودگی هوا در استان ادامه خواهد داشت».
در عین حال، یکی از عوامل تشدید آلودگی در مناطق روستایی و پیرامونی شهرها، سوزاندن بقایای محصولات کشاورزی است. در بسیاری از نقاط کشور، کاه و کلش مزارع پس از برداشت به جای بازیافت یا استفاده مجدد، آتش زده می‌شوند. دود حاصل از این سوزاندن، سرشار از ذرات معلق ریز PM₂.₅ و PM₁₀ است که نه‌تنها هوای همان منطقه بلکه کلانشهرهای اطراف را نیز آلوده می‌کند. به گفته کارشناسان محیط‌زیست، سوزاندن زباله‌ها در حاشیه شهرها نیز به همان اندازه خطرناک است و در فصل پاییز به یکی از منابع مهم انتشار آلاینده تبدیل می‌شود.
نفس تنگ کلان‌شهرها
گزارش‌های رسمی از تهران و اصفهان تصویری نگران‌کننده از وضعیت هوا ارائه می‌دهد. در تهران، هوای پایتخت برای هفتمین روز متوالی در وضعیت ناسالم برای گروه‌های حساس قرار دارد. میانگین شاخص آلودگی به ۱۰۶ رسیده و آلاینده اصلی، ذرات معلق زیر ۲.۵ میکرون است؛ ذراتی که به راحتی وارد ریه شده و سلامت قلب و عروق را تهدید می‌کنند.
در اصفهان این وضعیت حتی بحرانی‌تر است. شاخص کیفیت هوا در مهرماه در برخی ایستگاه‌ها به بیش از ۱۳۰ واحد رسیده و برای نوزدهمین روز پیاپی در وضعیت نارنجی باقی مانده است. پایداری جو، نبود باد و تراکم صنایع سنگین در اطراف شهر، اصفهان را در زمره آلوده‌ترین مناطق کشور قرار داده است.
خوزستان؛ بحران ترکیبی آلودگی و گرد و غبار
در جنوب کشور نیز پاییز با آسمانی خاکستری آغاز شده است. در اهواز و دیگر شهرهای خوزستان، علاوه بر آلاینده‌های صنعتی، آتش‌سوزی‌های مکرر در بخش عراقی تالاب هورالعظیم، هوای منطقه را سنگین و غبارآلود کرده است.
علیرضا آذریان، کارشناس مسئول آزمایشگاه هوای اداره کل محیط‌زیست استان توضیح می‌دهد: «عمق آتش‌سوزی در خاک تالاب و ریشه گیاهان باعث می‌شود شعله‌ها زیر سطح زمین ادامه پیدا کنند. اگر بارندگی آغاز نشود، احتمال تکرار این آتش‌سوزی‌ها و ورود دود به شهرهای مرزی زیاد است».
آلودگی هوا؛ قاتل خاموش کودکان
در حالی که شاخص‌ها هر روز قرمزتر می‌شوند، پیامدهای انسانی این بحران کمتر مورد توجه قرار می‌گیرد. به گفته محمدرضا ظفرقندی، وزیر بهداشت، آلودگی هوا عامل مستقیم مرگ هزاران کودک زیر پنج سال در ایران است. او در پیامی به مناسبت «روز جهانی بهداشت محیط» تاکید کرد که «از هر صد هزار کودک زیر پنج سال، حدود هشت نفر بر اثر عفونت‌های تنفسی ناشی از آلودگی هوا جان خود را از دست می‌دهند».
آمارهای جهانی نیز نشان می‌دهد سالانه بیش از ۷۰۰ هزار کودک در جهان قربانی همین پدیده می‌شوند. ظفرقندی آلودگی هوا را «مرگ خاموش کودکان» نامیده و خواستار اقدام فوری برای مهار این بحران شده است.
تکرار هشدارها بدون اقدام عملی
هر سال با آغاز پاییز، مسئولان درباره خطرات آلودگی هوا هشدار می‌دهند، اما فاصله میان هشدار و اقدام واقعی همچنان بزرگ است. طرح‌های موقتی مانند تعطیلی مدارس، طرح ترافیک یا ممنوعیت سوزاندن مازوت، نه تنها پایدار نیستند بلکه بیشتر به مسکن‌های مقطعی شباهت دارند. در حالی که شعار «هوای پاک، مردم سالم» در سخنرانی‌ها تکرار می‌شود، شهروندان همچنان در معرض آلاینده‌هایی هستند که هم سلامت و هم کیفیت زندگی‌شان را تهدید می‌کند.
کارشناسان محیط‌زیست بر این باورند که مدیریت بحران آلودگی هوا نیازمند مجموعه‌ای از اقدامات همزمان و هماهنگ است: از کنترل مصرف سوخت‌های فسیلی و بازسازی ناوگان حمل‌ونقل گرفته تا گسترش انرژی‌های پاک، تقویت نظارت صنعتی و فرهنگ‌سازی عمومی. با این حال، تجربه سال‌های گذشته نشان داده است که نبود اراده اجرایی و تداخل وظایف میان نهادها، مانع اصلی در مسیر اصلاح است. پاییز امسال نیز آزمونی برای سنجش این اراده است.
آخرین اخبار جامعه را از طریق این لینک پیگیری کنید.
