سنگلج؛ کهن‌ترین محله تهران که به فراموشی سپرده شد/ اهالی محل؛ آثار تاریخی ما را دریابید
ناصر امانی، عضو شورای شهر تهران، هشدار داد که بافت تاریخی و اجتماعی منطقه ۱۲ همزمان با مشکلاتی مانند ترافیک سنگین، آلودگی و حضور معتادان متجاهر، در معرض آسیب جدی است.
به گزارش گروه رسانه‌ای شرق،
ناصر امانی، عضو شورای شهر تهران گزارش محله‌گردی خود از سنگلج را قرائت کرد. او با بیان اینکه منطقه 12 شهرداری تهران از مناطق مرکزی_تاریخی و میراثی پایتخت است. این منطقه را می‌توان موزه زنده و پایتخت تاریخی ایران نامید. برخی از بناهای تاریخی و میراثی این منطقه را نام برد و گفت: ازار بزرگ تهران که به عنوان قلب اقتصاد ایران و یکی از پایگاه‌های مهم تحولات سیاسی از شروع مشروطه تا انقلاب اسلامی ایران شناخته می‌شود. مدرسه دارالفنون که نخستین مرکز آموزش مدرن در ایران است و مهد تربیت و پرورش مردان بزرگی بوده است. مسجد جامع تهران که در قلب بازار بزرگ تهران قرار دارد. گذر ادیان که نشانگر حضور و هم‌نشینی مسالمت‌آمیز ادیان از اسلام تا مسیحیت، یهود و زرتشتی است. اخ گلستان که میراث جهانی پایتخت است و در یونسکو ثبت شده است. ماشاخانه سنگلج که در همسایگی شورای شهر تهران واقع شده است. مدرسه عالی شهید مطهری، شورای اسلامی شهر و شهرداری تهران نیز از دیگر نمونه‌های حضور مراکز مهم تاریخی و اداری در این منطقه هستند.
او ادامه داد: در کنار ویژگی میراثی، از منظر اجتماعی نیز مشکلات و نکات قابل اعتنایی دارد. به دلیل وجود بازار کار و مسکن ارزان در این منطقه پذیرای بسیاری از مهاجران از سراسر کشور و خارج از کشور بوده است. طبق پیشینه تاریخی در منطقه 12 اقلیت‌های قومی و مذهبی از جمله یهودیان، زرتشتیان و ارامنه ساکن بودند. تراکم جمعیت بالا به اضافه اینکه بسیاری از ساکنان قدیمی و با سابقه به دلیل فرسودگی مکسن و مشکلات زیست‌محیطی به مناطق دیگر مهاجرت کرده و جای خود را به مهاجرین داده بودند، از دیگر مشکلات است.مشاغل قدیمی و صنایع دستی از قبیل مسگری، حلبی‌سازی، فرش‌‌فروشی،کفاشی، طلاسازی و غیره در این منطقه بسیار فعال هستند و سبب جذب جمعیت زیاد از سراسر تهران و ایران می‌شوند. مرکزیت اداری و دولتی از گذشته تا امروز؛ به طوریکه بسیاری از وزارت‌خانه‌ها و نهادهای دولتی در این منطقه مستقر بوه و به نقطه دیگری رفته‌اند و یا همچنان همانند وزارت امور خارجه و یا ارشاد در این منطقه مستقر هستند.
او با اشاره به ویژگی‌های کالبدی و زیست محیطی این منطقه گفت:بیش از 80 درصد مساحت منطقه را بافت فرسوده و ناپایدار تشکیل داده است. این یعنی ساختمان‌های قدیمی، کمبود شدید سرانه خدمات شهری، معابر باریک و نبود استانداردهای ایمنی در برابر خطرات احتمالی از جمله آتش‌سوزی و زلزله . ترافیک سنگین و معابر باریک خیابان‌های اصلی مانند 15 خرداد، مولوی و سیروس نیز یکی از معضلات این منطقه است. به ویژه به دلیل حضور انبارها و مغازه‌های گوناگون، در ساعات ابتدایی و میانه روز و یا ایام خاص مانند روزهای نزدیک به سال نو، شرایط وخیم‌تر می‌شود. همچنین به دلیل تراکم جمعیت، تردد زیاد خودروها، حجم بی‌سابقه و بی‌انظباط موتور سیکلت‌های در حال حرکت و یا پارک‌شده در معابر و فعالیت‌های صنعتی و کارگاه‌های تولیدی و مشاغل مزاحم این منطقه یکی از آلوده‌ترین مناطق از نظر آلودگی صوتی و آلودگی هوا است.
استقرار 80 درصد جمعیت در سنگلج
او اضافه کرد: طبق آخرین سرشماری که در سال 90 انجام شده، جمعیت این منطقه حدود 240 هزار نقر است که هرساله به دلیل مهاجرت معکوس در حال کاهش است. این منطقه 14 محله دارد که توسط 6 ناحیه مدیریت می‌شوند.
ناحیه 3 این منطقه شامل 3 محله بازار بزرگ تهران_ محله سنگلج و محله سیروس است که ویژگی‌های ذکر شده درباره منطقه 12، عمدتا در این ناحیه ظهور و بروز پیدا کرده است. جمعیت این ناحیه حدودو 33 هزار نفر است که از این تعداد، 25 هزار نفر یعنی بیش از 80 درصد جمعیت، در محله سنگلج سکونت دارند. به اضافه اینکه جمعیت روز این محله در روز به حدود 800 هزار نفر و در ایام خاص به 4 میلیون نفر هم می‌رسد. سنگلج از نظر تقسیمات شهری بین ناحیه 2 و 3 قرار گرفته است، ( بخش شمالی در ناحیه 2 و جنوبی در ناحیه 3 قرار گرفته است.) این محله به عنوان یکی از کهن‌ترین محلات تهران، محل سکونت اعیان و تجار قاجار بوده است و بسیاری از آثار تاریخی و میراثی منطقه 12 نیز در این محله واقع شده است. مردم و معتمدین محله بیش از آنکه نگران وضعیت زیست شهری و کمبود سرانه‌های محله باشند، نگران حفظ و نگهداری این اماکن و آثار تاریخی هستند.
دغدغه حفظ آثار میراثی
او گفت: اولین نکته و دغدغه ساکنان تبدیل شدن خانه‌های میراثی و ارزشمند محله به کارگاه و یا انبارهای تجاری است. در گوشه گوشه محله خانه‌ها و کاروانسرهایی را می‌بینیم که همه تبدیل به انبار و کارگاه شده و در معرض تخریب قرار دارند. یکی دیگر از آثار در حال تخریب تکیه درخونگاه است که بیش از 400 سال قدمت دارد. در تکیه نخل خون‌بس چاله میدان و سنگلج وجود دارد. طبق سنت از چندین سال پیش چندین مغازه نجاری پشتوانه مالی این تکیه بوده و به جز ایان محرم و صفر، در فضای آن فعال بودند. اما متاسفانه اخیرا با درخواست فردی که ادعای مالکیت دارد، در معرض صدور پروانه تخریب و نوسازی قرار گرفته است. سازمان میراث فرهنگی و گردشگری در این زمینه با شهرداری مکاتبه کرده و اعلام نمونه که این مجموعه میراثی و دارای کد ثبت است. مسجد قنات‌آباد( موسی‌ابن جعفر) یکی دیگر از المان‌های هویتی محله است که بزرگانی همچون آیت‌الله فلسفی، حاج اکبر آقای ناظم، حجت‌الاسلام شجاعی در آن به وعظ مشغول بودند. مسجدی که پایگاه و پناهگاه مردم بوده و حالا از سال 1382 مورد بی‌مهری قرار گرفته و نوسازی آن به سرانجام کامل نرسیده است. فقط مصلی و سرویسهای بهداشتی آن با کمک‌های مردمی تا حدی نوسازی شدند. البته شهرداری تهران اخیرا کمک‌هایی به این مجموعه کرده است.یکی دیگر از آثار میراثی بازارچه قنات‌آباد است که سقف آن در حال ریزش بوده و مغازه‌های آن رها شده و متروک هستند. هر ازگاهی شهرداری به صورت موضعی اقدام به وصله و پینه آن می‌کند.
به گفته این عضو کمیسیون برنامه و بودجه شورای شهر تهران؛ مسجد جامع رجبعلی که بیش از 220 سال قدمت دارد و کاشیکاری‌های آن از آثار معماری کم‌نظیر تهران تلقی می‌شود. بعد از انقلاب برای نوسازی و مرمت اقداماتی انجام شده اما طبقه گفته معتمدین سنگ‌های قیمتی موجود در مسجد از آن خارج شده‌اند. شبستان شرقی از سوی نوه دختری واقف مرحوم نوسازی شده اما شبستان شغربی و صحن رها شده و در حال تخریب هستند. یکی از وپژگی‌های این مسجد داشتن چاه قران است که مردم طبق سنت قران‌ها پاره شده را به آن وقف کرده و توسط طناب‌هایی در این چاه قرار داده شده‌اند. قبل صاف مسجد که تمایلی به چپ یا راست ندارد نیز از دیگر ویژگی‌های مسجد در کنار دربهای چوب ارسی آن است که در حال پوسیده شدن هستند. خانه مستوفی‌الممالک که با 200 سال قدمت و ثبت میراثی در اختیار اداره پست قرار گرفته و سالهاست رها شده و در معرض تخریب قرار گرفته است.
او اضافه کرد: مسجد معیر الممالک با بزرگ‌ترین گنبد آجری بدون ستون ایران که بازسازی و نوسازی شده اما دربهای مسجد به روی مردم بسته است. صرفا برای انجام فریضه نماز حداکثر نیم ساعت باز می‌شود و بلافاصله بسته شده و با وجود اینکه محل دفن شهید گمنام است اما اجازه بازدید داده نمی‌شود. منزل پدری دکتر حسابی که تبدیل به بوستان شده و ثبت میراث است. فضای حیات و باغ آن در اختیار عموم قرار گرفته و فضای ساختمانی آن در اختیار شهرداری است. درخواست معتمدین و مردم مهیا شدن امکان برگزاری نمایشگاه‌های فرهنگی ویژه بانوان است که از گذشته وجود داشته است. کلیسای گئورک مقدس که با 220 سال قدمت در محله سنگلج قرار داد. اولین کلیسای قدیمی تهران و اولین مدرسه ارامنه تهران است. بخشی از آن به نگهداری سالمندان ارامنه اختصاص داده شده و شهرداری هم خدمات ویژه‌ای را اخیرا به آنها ارائه داده است. گذر درخونگاه و بازارچه آن نیز در حال تخریب است و شهرداری منطقه تعدادی تیرهای چوبی سقف این گذر را تعمیر و نوسازی کرده است. گذر قلی و بازارچه آن که نوسازی گردیده است. گذر مستوفی‌الممالک که به بازارچه درخونگاه متصل بوده و یک تکیه و کوچه از آن باقی مانده که نوسازی شده است. به اضافه اینکه در این محله 19 سقاخانه قدیمی و تاریخی نیز وحود دارد که همه رها شده‌اند.
سرانه‌های صفر
او با اشاره به وضعیت سرانه‌های خدماتی در این محله گفت: به دلیل استقرار کارگاه‌های تولیدی به ویژه طلاسازی و کفاشی در محله به جز آلودگی فضایی هر هفته نیز این محله شاهد آتش‌سوزی است و امکان اطفای حریق و کمک‌رسانی به سختی میسر می‌شود. این محله با وجود اینکه بیش از سایر محلات جمعیت دارد اما با فقر و کمبود سرانه‌های خدماتی دست و پنجه نرم می‌کند. در محله بازار میوه و تره‌بار وابسته به شهرداری تهران وجود ندارد و مردم و معتمدین زمینی رها شده پشت بیمارستان سیدالشهدا را برای استقرار بازار پیشنهاد داده‌اند. سرانه ورزشی در محله صفر است و فقط زمین چمن پارک شهر که در اختیار سازمان ورزش شهرداری است، در این محله وجود دارد.در محله به جز بوستان پارک شهر که فرامحله‌ای است، بوستان ویژه دیگری وجود ندارد، پاتوق‌های محلی نسبتا سبز سرانه یک دهم درصدی فضای سبز را در محله به ارمغان آورده‌اند که به دلیل حضور پررنگ معتادان متجاهر، فرصت حضور شهروندان عادی را گرفته است. کی از مشکلاتی که تقریبا همه ساکنان محل در گفت‌وگو با بنده به آن اشاره کردند، حضور مجدد کارتن‌خواب‌ها و معتادان طی هفته‌های اخیر است که موجی از ناامنی را به ویژه در ساعات عصر و پایانی شب به دلیل کاهش تردد و فعالیت‌های تجاری و اقتصادی به راه انداخته است. البته معاون خدمات شهری منطقه از رهاسازی این افراد طی ماه‌های اخیر از مراکز نگهداری، گلایه و شکایت داشتند.
به گفته رئیس کمیته تشکسلات و منابع انسانی شورای شهر تهران؛ به دلیل مجاورت با بازار تهران و انبارهای تجاری، قاچاق انواع مختلف کالا در محل به وسیله شوتی‌ها جریان دارد و بارها تردد این خودروهای پرسرعت سبب درگیری با دیگر خودروها و یا آسیب به آنها و مردم پیاده شده است.یکی از معضلات این محله وجود اماکن مخروبه و املاک رها شده است که درباره تعداد آنها آمار مشخصی وجود ندارد و لازم است شهرداران نواحی این منطقه اقدام به شناسایی و سرشماری آنها کنند چرا که این اماکن محلی برای شیوع ناهنجاری‌های اجتماعی شده‌اند. البته در این محله خوشبختانه املاک پلاک قرمز وجود ندارد. یکی از اتفاقات مثبت در این محله کاهش محسوس حضور اتباع بیگانه است که مردم به ویژه اولیا از این موضوع رضایت دارند.
او اضافه کرد: به دلیل اجرای کامل سیستم فاضلاب، متاسفانه فاضلاب در معابر و جوی‌های روان است که سبب بوی تعفن زیاد و جذب حیوانات موذی شده است. این موضوع در کنار حضور پرقدرت مراکز خرید پسماند مجوز دار، بر وضعیت نظافت محله تاثیر بسزایی گذاشته است. البته به دلیل بافت تجاری محله و حضور انبارها و کارگاه‌های تولیدی فعال و تردد هزاران مشتری، رتدد انبوه موتور سواران و گاری‌های دستی، میزان تولید زباله افزایش چشمگیری داشته که نظافت مستمر و نگهداشت محله را با دشواری و سختی روبرو کرده است. از آنجایی که حداقل 50 درصد بافت محله فرسوده است و همچنین به دلیل باریک بودن معابر، میراثی و اوقافی بودن محله و محدودیت‌های ایجاد شده به سبب حضور آثار تاریخی، عملا امکان نوسازی از ساکنان محله سلب شده است.
امانی گفت: برخی از ساخت و سازهای انجام شده نیز خارج از نقشه و طرح مصوب بوده که ساخت آنها از سوی شهرداری متوقف شده اما جالب است که بدانید مجموعه فرهنگی که زمین آن توسط شهرداری واگذار شده اقدام به ساخت 2 طبقه بیش از نقشه کرده و خود شهرداری مانع ادامه ساخت آن شده است. با وجود اقدامات خوب شهرداری برای آسفالت معابر شهر، این محله هنوز در طرح پوشش نهضت آسفالت قرار نگرفته و معابر آن نیاز جدی و سریع به آسفالت‌ریزی دارند. تردد و سد معبر موتور سیکلت‌ها در خیابان‌های خیام و مولوی از هر طرف، سبب شده امکان تردد برای مردم در خیابان‌ها و پیاده‌روها به سختی میسر باشد. با وجود اینکه شهرداری اقدام به نصب بنر و گماشتن نگهبان کرده است اما همچنان بخش‌های خالی پیاده‌روها در تصرف موتور سیکلت‌ها است.
او ادامه داد: تخلیه بار وانت‌ها و کامیونت‌ها در طول روز در خیابان‌های خیام، مولوی،سیروس، پانزده خرداد و چهارراه گلوبندک، بدون محدودیت یکی از معضلات ساکنان و مردم در حال عبور است. به اضافه اینکه ترافیک سنگین به دنبال سد معبر این وسایل، تا معابر فرعی و خیابان‌های کوچک هم کشیده می‌شود. ساخت زیرگذر چهارراه گلوبندک متاسفانه با وجود گذشت چندین سال هنوز به سرانجام نرسیده است. بارها در صحن شورا به عدم تکمیل این گذرگاه اشاره شده اما هنوز شاهد تداخل خودرو،موتور و گاری در این محدوده هستیم که ترافیک همیشگی آن باعث آزار و اذیت مداوم مردم شده است. معتمدین محل و مردم پیشنهاد داده‌اند که شهرداری زمینی را در ضلع جنوب چهارراه برای احداث پایانه در نظر بگیرد تا بخشی از این بی‌نظمی حل و فصل شود.
در نهایت خواسته‌های اهالی و ساکنان محله سنگلج را شرح داده و گفت: رسیدگی، حفظ و نگهداری اصولی آثار تاریخی و میراثی واقع در محله با هماهنگی وزارت میراث فرهنگی و گردشگری، سازمان اوقاف و شهرداری تهران با استفاده از نظرات و پیشنهادات معتمدین محله. احداث بازار میوه و تره‌بار شهرداری تهران در محله تامین سرانه فضای سبز محله از طریق تملک املاک متروکه و رها شده. (البته باغ کیهانی که در دوره پنجم مدیریت شهری از محل جرائم کمیسیون ماده 7 باغات و فضای سبز تملک شده، در مرحله پایانی نوسازی است و باید در اختیار مردمد قرار گیرد و شهرداری آن را تبدیل به فضای اداری یا سازمانی خود نکند. این حق مردم است که از این فضای خوب ایجاد شده استفاده کنند. از آنجایی که سرای محله سنگلج در موقعیت بدی قرار گرفته است، می‌شود این باغ را به محل و مرکز مشارکت‌های اجتماعی مردم تبدیل کرد.)
در عین حال باغ کیهانی پارکینگ ندارد و استفاده غیر مردمی از آن سبب تحمیل بار ترافیکی بیشتر به این محله خواهد شد. جمع‌آوری معتادان،کارتن‌خواب‌ها و تامین امنیت محلی. تکمیل سیستم فاضلاب و جمع‌آوری انهار رها شده و بدون استفاده محل .رفع سد معبر به ویژه از سوی موتور سیکلت‌ها. تعیین وقت در شب جهت باراندازی یا بارگیری از سوی وانت‌بارها و کامیونت‌ها در خیابان‌های مولوی، خیام و پانزده خرداد.
آخرین اخبار جامعه را از طریق این لینک پیگیری کنید.
