نظر امام خمینی درباره تغییر جنسیت

فقه شیعه با نگاهی عمیق و واقع‌بینانه، از دیرباز به مسئله تغییر جنسیت و پدیده اختلال هویت جنسیتی (ترنس) توجه ویژه‌ای داشته است.

حجت‌الاسلام‌والمسلمین محمد مهدی کریمی‌نیا، معاون پژوهشی سابق مرکز تخصصی قضا، دو کتاب درباره وضعیت فقهی و قانونی تغییر جنسیت در ایران نوشته است، درباره سابقه آشنایی‌اش با موضوع توضیح داد: سال ۷۵ که دانشجوی حقوق بودم، موضوع تغییر جنسیت را که هیچ آشنایی قبلی با آن نداشتم به‌عنوان یک کار تحقیقی انتخاب کردم که بنا بود کنفرانسی درباره این بحث سر کلاس ارائه کنم اما منابعی زیادی در اختیار نبود و اینترنت به شکل امروزی در دسترس قرار نداشت. من با استفاده از منابع محدودی که وجود داشت، مقاله‌ای را نوشتم و کنفرانسم را ارائه دادم اما هیچ‌وقت کلاس را آن‌قدر جنجالی ندیده بودم.  همان کنفرانس مقدمه‌ای برای دعوت به همایشی در تهران درباره مسئله تغییر جنسیت شد.

این پژوهشگر ادامه داد: من آن‌طور که باید ترنس‌ها را نمی‌شناختم و هنوز در ذهنم فکر می‌کردم ترنس‌ها همان افراد دوجنسی هستند. پس از مدتی با دکتر میرجلالی جراح در زمینه تغییر جنسیت آشنا شدم و به مطب ایشان راه پیدا کردم. وقتی وارد مطب شدم خیلی گیج شدم چرا که آنجا برای اولین‌بار با موضوع ترنس‌ها به شکل عینی روبرو بودم.

کریمی‌نیا در ادامه سخنانش با اشاره نحوه برخورد جامعه ایران با ترنس‌ها به ذکر یک خاطره پرداخت و گفت: در مطب دکتر میرجلالی کنار یکی از ترنس‌ها نشستم و گفتم دانشجو هستم و می‌خواهم وضعیتتان را به من توضیح دهید. آن بنده خدا با رفتارهای قبلی که دیده بود، شروع کرد به دادوبیداد که هم در خانواده و هم در اجتماع همه ما را طرد می‌کنند و…. البته یک خانمی آمد جلو آمد و گفت «حاج‌آقا اگر ایشان صحبت نمی‌کند من صحبت می‌کنم» و آن خانم مسائل مختلفی را درباره مشکلاتشان بیان کرد. از همان جا گفت‌وگوهایی به‌تدریج در این زمینه انجام دادم و نسبت به موضوع دید پیدا کردم.

وی افزود: یا وقتی با یکی از این ترنس‌ها صحبت می‌کردم، او با یک حالتی می‌گفت وقتی به زیارت امام رضا (ع) می‌روم، نمی‌دانم باید به قسمت مردانه بروم یا زنانه. با این بیماری، فرد دچار اختلال هویت می‌شود؛ یعنی ممکن است جسم یک نفر پسر باشد اما روحش دختر. واقعاً این یکی بودن جسم و روح یکی از الطاف خدا به ماست.

حجت‌الاسلام کریمی‌نیا در بخش دیگری از سخنانش با بیان اینکه توجه فقه شیعی و قانون ایران به تغییر جنسیت بسیار مترقی است، یادآور شد: سال ۸۳ خبرنگار بی‌بی‌سی به قم آمد تا در زمینۀ رسالۀ من که در زمینه تغییر جنسیت و مبانی فقهی آن بود مصاحبه کند. اولین سؤال او در این زمینه، درباره نظر فقه در حیطه تغییر جنسیت بود. به او پاسخ دادم، اولین فقیهی که درباره تغییر جنسیت صحبت کرده مرحوم امام خمینی (ره) است. باورش نمی‌شد و سند خواست و من هم از روی «تحریرالوسیله» امام (ره) بحث‌ها را به او نشان دادم. خودش می‌گفت که نمی‌تواند باور کند (به تعبیر خودش) آیت‌ﷲ خمینی در سال ۴۳ این مطلب به ذهنش رسیده و دررابطه‌با تغییر جنسیت ۱۰ مسئله، مطرح کرده که هر کدام آن شایسته یک رساله دکتری است!

وی ادامه داد: در آن مصاحبه، من توضیحاتی دادم و حاصلش فیلم مستند ۱۲ دقیقه‌ای درباره نظر فقه شیعه و امام خمینی (ره) درباره تغییر جنسیت بود. متأسفانه ما نتوانسته‌ایم این حقیقت را به طور درست برای عموم بیان کنیم؛ درحالی‌که امام (ره) این حقیقت را متوجه شده و با فتوای معجزه‌آسای خود راه را برای این افراد باز کردند.

معاون پژوهشی سابق مرکز تخصصی قضا، در بخش دیگری از سخنانش، به توجه فقه شیعه و قانون کشور به تغییر جنسیت اشاره و عنوان کرد: ما هیچ‌گونه کمبودی به لحاظ فقه و حقوق در زمینه تغییر جنسیت در ایران نداریم.

بر اساس این گزارش، نکته قابل‌توجه در این میان آن است که باید میان افراد واقعیِ دارای اختلال هویت جنسی و کسانی که صرفاً تحت‌تأثیر تلقین یا شرایط اجتماعی دچار تردید در هویت شده‌اند، تفاوت قائل شد. آن دسته از افرادی که واقعاً با دوگانگی شخصیتی و اختلال هویت جنسی روبه‌رو هستند، در پیدایش وضعیت خود نقشی نداشته‌اند و نمی‌توان آن‌ها را به سبب شرایطی که ناخواسته در آن قرار گرفته‌اند، طرد کرد یا نسبت به نیازها و رنج‌های آنان بی‌تفاوت ماند. براین‌اساس، جوامع باید با نگاهی مسئولانه و برنامه‌ریزی‌شده، برای پاسخ‌گویی به نیازهای این طیف از افراد اقدام کنند. خوشبختانه فقه شیعه، با درکی دقیق از ماهیت این پدیده، راه‌حل‌هایی فقهی و انسانی برای مواجهه با آن ارائه کرده و زمینه‌ای برای تعامل منصفانه و حکیمانه با این افراد فراهم آورده است.