از ایده «شام جدید» تا بحران سوریه

این نشست سه‌جانبه در شرایطی روز گذشته برگزار شد که در ماه‌های گذشته به‌دلیل کودتا در اردن و سانحه قطار در مصر که به کشته‌شدن 32 نفر انجامیده بود، به تعویق افتاده بود. پیش از این، قاهره و بحرالمیت میزبان دو نشست گذشته رهبران عراق، مصر و اردن بودند. موضوع دیگری که این نشست را مورد توجه قرار داده اولین سفر یک رئیس‌جمهور مصر به عراق طی حدود 30 سال اخیر است. عبدالفتاح سیسی در حالی روز گذشته به بغداد سفر کرد که آخرین سفر یک رئیس‌جمهوری مصر به عراق به قبل از حمله عراق به کویت در سال 1990 باز‌می‌گردد.

مهم ترین موضوع مورد بحث در نشست بغداد، پروژه مشترک «شام جدید» است که روابط این سه کشور را در چارچوب‌های همکاری مشترک، در مرحله جدیدی قرار خواهد داد.

پروژه مشترک «شام جدید» ایده‌ای بود که ابتدا از‌سوی نخست‌وزیر عراق برای همکاری اقتصادی و سرمایه‌گذاری میان سه کشور عراق، اردن و مصر پیشنهاد شده بود.

مصطفی کاظمی، در تابستان سال گذشته و در سفر خود به ایالات متحده برای اولین‌بار ایده «شام جدید» را مطرح کرد. او در گفت‌وگو با روزنامه «واشنگتن‌پست» گفت که قصد دارد پروژه‌ای استراتژیک با نام «شام جدید» را برای راه‌اندازی یک برنامه اقتصادی مشابه مدل اتحادیه اروپا که قاهره، بغداد و عمان را در خود جای می‌دهد، دنبال کند. او گفت این پروژه اقتصادی قادر خواهد بود با چالش‌ها در آینده مقابله کند.

به اعتقاد رهبران سه کشور اردن، مصر و عراق، چنین اتحادیه‌ای با توجه به ثروت‌های طبیعی عراق و ثروت انسانی مصر و موقعیت جغرافیایی اردن می‌تواند به اتحادیه‌ای قدرتمند در خاورمیانه تبدیل شود. در این میان گفته می‌شود که مذاکراتی هم برای پیوستن کشورهای دیگر به این پروژه جریان دارد. اما هنوز نامی از این کشورها مطرح نشده است. از طرف دیگر با وجود برگزاری دو دور مذاکره میان رهبران مصر، اردن و عراق درباره ایده «شام جدید» هنوز جزئیات چندانی از این طرح ظاهرا گسترده اقتصادی و امنیتی منتشر نشده است.

از طرف دیگر، این نشست سه‌جانبه جایگاهی مهم برای نتیجه‌بخشیدن تحرکات روسیه برای بازگرداندن سوریه به اتحایه عرب و آشکار‌شدن نتایج طرح سوریه برای بازگشت به دامان کشورهای عربی است.

مذاکره بر سر سوریه

رسانه‌های عربی گزارش داده‌اند که سفر اخیر وزیر خارجه روسیه به قاهره و دیدار او با رئیس‌جمهوری مصر، سفر ماه گذشته او به کشورهای شورای همکاری خلیج فارس، سفر «الکستاندر لاورنتیف» فرستاده ویژه رئیس‌جمهوری روسیه به سوریه در هفته گذشته و سفرهای غیر‌علنی لاورنتیف به چند کشور عربی بخشی از تحرکات روسیه در این راستا هستند.

دیپلمات‌های روسیه در نشست‌های خود با مقام‌های عرب از آنها خواسته‌اند که با بازگشت سیاسی و اقتصادی به سوریه مانع از فروپاشی دولت سوریه به‌علت تحریم‌های سختگیرانه اتحادیه اروپا و آمریکا شوند. از سوی دیگر، مسکو می‌کوشد که حدود یک میلیارد دلار اموال سوریه را که در بانک‌های کشورهای عربی به علت تحریم‌های آمریکا بلوکه شده‌اند، آزاد کند و از این طریق نفت و گندم مورد نیاز سوریه را تأمین کند.

از سوی دیگر با وجود موافقت چند کشور کلیدی اتحادیه عرب، برخی از کشورها همچنان درباره بازگشت سوریه به اتحادیه عرب و عادی‌سازی روابطشان با دمشق اختلاف نظر دارند، هرچند بعد از ماه‌ها مذاکره و تلاش به خصوص ازجانب عراق و اردن، کفه بازگشت سوریه به اتحادیه عرب تقویت شده است. به خصوص که الجزایر به‌عنوان میزبان نشست آینده سران اتحادیه عرب تمایل دارد که این نشست امتیازی نسبت به دیگر نشست‌ها پیدا کند و یک نشست معمولی نباشد و این احتمال وجود دارد که موضوع بازگشت سوریه به اتحادیه عرب در این نشست یا حتی قبل از آن بررسی شود.

براساس قوانین این اتحادیه سوریه برای بازگشت باید رسما درخواستی به اتحادیه عرب ارائه کند.

انتظار می‌رود که سوریه اقداماتی سیاسی برای اجرای قطع‌نامه 2254 شورای امنیت و پیشبرد تلاش‌های کمیته تدوین قانون اساسی و پیشبرد راه‌حل سیاسی بحران سوریه انجام دهد و همچنین برای بازگشت آوارگان اقدام کند.

بر همین اساس سیاست‌مداران سوری طرحی به نام «طرح عمق عربی» را به چند کشور عربی از جمله مصر، اردن و عراق ارائه دادند که طرحی برای تقویت حضور کشورهای عربی در سوریه است. این طرح در حالی تحویل این کشورها داده شده که رهبران هر سه کشور روز گذشته در بغداد گردهم آمدند و در کنار طرح «شام جدید»، بررسی شرایط بازگشت سوریه به اتحادیه عرب و نیز کمک به کاهش بحران اقتصادی دمشق را مورد توجه ویژه قرار خواهند داد. در‌صورتی‌که طرح عمق عربی وارد مرحله اجرائی شود می‌توان آن را روندی موازی روند آستانه با مشارکت روسیه، ترکیه و ایران و همچنین طرح روسیه، ترکیه، قطر برای کاهش اختلافات با سوریه و کمک به ثبات و امنیت این کشور دانست. طرح عمق عربی که در چند کشور عربی مطرح شده دروازه امید سوریه به اعراب در برابر درهای بسته آمریکا و اتحادیه اروپاست. اخیرا نیز دولت آمریکا به کشورهای عربی هشدار داده که «در عادی‌سازی رابطه خود با بشار اسد محتاط‌تر باشند و آنچه در یک دهه اخیر بر مردم سوریه گذشته را در نظر بگیرند». واشنگتن همچنین تهدید کرده که تحریم‌ها علیه سوریه همچنان پابرجاست و ممکن است جریمه‌هایی برای کشورهای عربی در نظر گرفته شود که بدون توجه به تحریم‌ها، همکاری اقتصادی خود با دمشق را توسعه می‌دهند.

توافق برای نشست چهارم در قاهره

در پایان نشست سه‌جانبه عراق، مصر و اردن در بغداد، وزیران خارجه این سه کشور نتایج اجلاس سران سه کشور در بغداد را اعلام کردند. اظهارات آنها حامل پیام حمایت همبستگی و تأیید مواضع قاهره در قبال سد النهضه و نیز حمایت از عراق در جنگ علیه تروریسم بود. فؤاد حسین، وزیر خارجه عراق بعد از اجلاس سه‌جانبه عبدالفتاح سیسی، رئیس‌جمهوری مصر،‌ ملک عبدالله دوم، پادشاه اردن و مصطفی الکاظمی، نخست‌وزیر عراق در کنفرانس خبری بر سرمایه‌گذاری روی فرصت‌های اقتصادی و سیاسی و تلاش مشترک تأکید کرد. به گفته رئیس دستگاه دیپلماسی عراق هیئت‌های مشترک سازوکار تلاش در زمینه اقتصادی را ایجاد کردند و در این نشست مسائل سیاسی منطقه و راه‌های تقویت قابلیت‌های اقتصادی عراق برای مقابله با چالش‌ها بررسی شد. وزیر خارجه عراق تأکید کرد، این نشست منعکس‌کننده همکاری مستمر بین سه کشور است. به گزارش ایسنا، فؤاد حسین با بیان اینکه نشست سه‌جانبه با محوریت مسائل مختلفی برگزار شد، گفت، سه کشور همکاری و سرمایه‌گذاری روی فرصت‌ها در زمینه‌های مختلف را بررسی کردند. ایمن الصفدی، وزیر خارجه اردن هم گفت: اجلاس سران سه کشور در بغداد پرونده‌های مختلف را مورد ارزیابی قرار داد و ما در قبال چالش‌های مشترک در کنار هم می‌ایستیم. رئیس دستگاه دیپلماسی اردن تأکید کرد: «اجلاس سه‌جانبه در راستای تقویت هم‌افزایی بین کشورها و به منظور آینده بهتر برای ملت‌ها و ایستادن در کنار یکدیگر برای مقابله با چالش‌های مشترک برگزار شد». الصفدی، بعد از اجلاس سران سه کشور بر حمایت کشورش از عراق در مقابله با چالش‌ها تأکید کرد و گفت: تروریسم تنها خطری برای عراق نیست بلکه خطری برای همه ماست که باید در مقابل آن اختلافات منطقه‌ای را کنار بگذاریم. همکاری بین اردن،‌ عراق و مصر به‌شکل گسترده‌ای به آینده بهتر برای منطقه ما منجر خواهد شد. در کنار مصر و سودان در موضع‌شان در قبال پرونده سد النهضه می‌ایستیم. امنیت آبی مصر جزئی از امنیت عربی است. وزیر خارجه اردن همچنین بر لزوم دستیابی به راه‌حل سیاسی برای بحران یمن و پایان بحران سوریه و دستیابی به راه حل نهایی برای بحران لیبی تأکید کرد. بعد از او سامح شکری، وزیر خارجه مصر تأکید کرد: ما در این نشست سرنوشت مشترک که همه ملت‌های ما را دور آن جمع می‌کند،‌ بررسی کردیم. امید به میزبانی اجلاس چهارم سران در قاهره داریم. رئیس دستگاه دیپلماسی مصر گفت، مصر با عراق و اردن برای مقابله با چالش‌ها همکاری می‌کند و تقویت توانمندی‌های اقتصادی و همبستگی با عراق امری ضروری است. رهبران سه کشور به بررسی مسائل و مشکلات این سه کشور پرداختند. وزیر خارجه مصر در پایان افزود: اجلاس سران در بغداد براساس اینکه‌ سرنوشت‌ ملت‌های سه کشور یکی است بر همبستگی سه کشور به خصوص حمایت از عراق تأکید کرد.