فرصت‌سوزی تاریخی ایران در مرز شمالی

به گزارش گروه رسانه‌ای شرق،

همزمان با سفر اخیر هیات تجاری بخش خصوصی ایران به باکو، بار دیگر مسئله ضرورت احیای روابط اقتصادی تهران - باکو در مرکز توجه قرار گرفته است. در حالی که مبادلات تجاری دو کشور طی سال‌های اخیر تحت ‌تأثیر عوامل سیاسی، بی‌برنامگی نهادی و رکود پروژه‌های مشترک کاهش یافته، کارشناسان معتقدند بازگشت به دوران شکوفایی گذشته تنها از مسیر دیپلماسی اقتصادی فعال ممکن است. 

مناسبات اقتصادی ایران با جمهوری‌آذربایجان در سه دهه گذشته همواره با فراز و نشیب‌هایی همراه بوده‌است. بیشترین روابط در دوره دولت‌های یازدهم و دوازدهم در ایران بود. از سال‌۱۳۹۲ و احتمال بهبود روابط ایران و غرب، در روابط تجاری و اقتصادی دوجانبه نیز تحولاتی صورت‌ گرفت و از آن زمان تا سال‌۲۰۲۲، همکاری‌ها و روابط اقتصادی دو کشور افزایش‌یافت، به‌طوری‌که حجم مبادلات تجاری دو کشور در سال‌۲۰۱۹ به رقم بیش از ۴۹۳‌میلیون دلار (سهم صادرات ایران به جمهوری‌آذربایجان ۴۵۲‌میلیون دلار و سهم صادرات آنها به ایران ۴۱‌میلیون دلار) رسید. 

علاوه‌بر این پروژه‌های کلان مانند کریدور شمال و جنوب نیز با همراهی روسیه در دستور کار تهران و باکو قرار گرفت، اما از سال‌۲۰۱۹، شیوع بیماری کرونا و متعاقب آن کاهش قیمت جهانی نفت که منجر به کاهش درآمدهای نفتی جمهوری‌آذربایجان شد و بروز درگیری‌های نظامی این کشور با ارمنستان بر سر مناطق اشغالی، اثرات منفی بر حجم روابط تجاری جمهوری‌آذربایجان با سایر کشورهای جهان از جمله با ایران داشت.

 اما در دو سه سال گذشته برخی مسائل مانع ادامه بهبود روابط تجاری دو کشور شد.  سایه تنش‌های سیاسی به ‌ویژه پس از تحولات قفقاز جنوبی و جنگ قره‌باغ، نبود راهبرد مشخص در دستگاه دیپلماسی ایران برای کشورهای همسایه، توقف یا کندی پروژه‌های مشترک حمل‌ونقلی و ترانزیتی و ... موجب شد مبادلات تجاری دو کشور سال ‌به ‌سال دچار افت و خیز شود و در مقاطعی حتی به کمترین سطح یک دهه اخیر برسد.

اما با وجود چالش‌های موجود، ایران و آذربایجان همچنان از ظرفیت‌های کم‌نظیری برای همکاری اقتصادی برخوردارند. موقعیت ژئوپلیتیک و نقش ترانزیتی دو کشور، اشتراکات فرهنگی و مرزی، صنایع انرژی، ساخت‌ و ساز، خدمات فنی و مهندسی و ظرفیت صادراتی ایران تنها بخشی از فرصت های همکاری دو طرف است. 

به گفته حسین پیرموذن رئیس اتاق مشترک ایران و آذربایجان که در این سفر اخیر حضور داشته،‌ روابط ایران و آذربایجان باید از حالت سرد فعلی خارج شده و به دوران شکوفای گذشته بازگردد؛ اما این هدف تنها از مسیر اقتصاد محقق خواهد شد و نه سیاست. 

تأکید  وی  بر این نکته است که سفارت جمهوری اسلامی ایران در باکو باید نقش اقتصادی پررنگ‌تری ایفا کند نه تنها یک نهاد سیاسی باشد. شرایط جاری، زنگ هشدار جدی برای بازنگری در عملکرد دستگاه دیپلماسی کشور، به‌ویژه در حوزه همسایگان است. این به معنای تشکیل تیم‌های اقتصادی تخصصی، تعامل دائم با بخش خصوصی دو کشور، پیگیری موانع تجاری، هماهنگی با نهادهای اقتصادی داخل کشور و ارائه گزارش‌های تحلیلی دقیق از فرصت‌ها و تهدیدهای بازار آذربایجان است. 

او خاطرنشان کرد: در دولت پیشین، طرح تشکیل معاونت اقتصادی در سفارتخانه‌ها به تصویب رسید؛ ایده‌ای ارزشمند برای تقویت دیپلماسی اقتصادی. با این حال، در عمل بسیاری از سفارتخانه‌ها، از جمله سفارت ایران در جمهوری آذربایجان، در اجرای این طرح ناکام ماندند. متأسفانه در دوره مسئولیت سید عباس عراقچی در دستگاه دیپلماسی، رویکرد غالب در سفارتخانه‌ها و تعامل با کشورهای همسایه، همچنان سیاسی باقی مانده و ابعاد اقتصادی در حاشیه قرار گرفته است.

این عضو هیات نمایندگان اتاق ایران ادامه داد: عملکرد وزیر امور خارجه در قبال آذربایجان نیز بر همین منوال بود؛ در حالی که انتظار می‌رفت با شناخت ژئوپلیتیک منطقه و نیازهای اقتصادی کشور، تحول جدی‌تری در شیوه تعامل با باکو رقم بخورد.

نایب‌رئیس اتاق ایران با اشاره به این نکته که وزارت راه و شهرسازی، که ریاست کمیسیون مشترک اقتصادی ایران و آذربایجان را برعهده دارد، در ایفای نقش مؤثر اقتصادی با طرف آذری ضعیف عمل کرده است، گفت: در حالی که پروژه‌های مهمی مانند راه‌آهن‌های مشترک، کریدورهای ترانزیتی شمال-جنوب، و طرح‌های سرمایه‌گذاری دوجانبه می‌توانست به نماد همکاری اقتصادی دو کشور بدل شود؛ اما کم‌تحرکی و بی‌برنامگی این وزارتخانه موجب از دست رفتن فرصت‌های ارزشمند شده است.

پیرموذن، جمهوری آذربایجان را با وجود برخی اختلافات سیاسی، همسایه‌ای استراتژیک با ظرفیت‌های بالای اقتصادی، فرهنگی و تجاری معرفی کرد و گفت: ایران و آذربایجان اشتراکات فرهنگی و مرزی بی‌نظیری دارند که باید به ابزارهای هم‌گرایی اقتصادی و تقویت روابط مردمی تبدیل شود و نه به میدانی برای سوءتفاهم‌های سیاسی.

رئیس اتاق مشترک ایران و آذربایجان برای عبور از فضای سرد سیاسی کنونی با آذربایجان و بازگشت به روابط گرم و راهبردی گذشته، گفت: ضرورت دارد رویکرد سفارت ایران در باکو بازتعریف شود؛ سفارتی که مأموریت اصلی‌اش دیگر نه فقط پیگیری‌های سیاسی، بلکه پیشرانی روابط اقتصادی، پشتیبانی از تجار و احیای پروژه‌های مشترک باشد. از طرفی انتظار می‌رود وزیر امور خارجه و وزیر راه و شهرسازی نسبت به ضعف عملکرد گذشته پاسخگو باشند و با بازنگری در راهبردهای خود اولویت را به اقتصاد منطقه‌ای، همکاری‌های مرزی و منافع مشترک مردمان دو کشور بدهند.

به باور او اگرچه دیپلماسی سیاسی همچنان بخشی مهم از وظایف سفارتخانه‌هاست؛ اما در شرایط فعلی که کشور با چالش‌های اقتصادی متعددی روبه‌رو است، تمرکز بر دیپلماسی اقتصادی ضرورتی انکارناپذیر دارد. روابط ایران و آذربایجان می‌تواند از طریق مسیر اقتصاد دوباره گرم و صمیمی شود؛ اما برای تحقق این هدف، نیاز به تغییر نگاه و عملکرد در سطح سفارت ایران در باکو وجود دارد. 

جمع بندی

بازار آذربایجان برای ایران ظرفیت‌های بزرگی دارد و احیای همکاری‌ها تنها نیازمند یک تغییر رویکرد جدی است، غلبه اقتصاد بر سیاست و فعالسازی دیپلماسی اقتصادی در سطح سفارت، وزارتخانه‌ها و نهادهای تخصصی. اگر این تغییر نگاه محقق شود، دو کشور می‌توانند دوباره به دوران شکوفایی تجارت، سرمایه‌گذاری و همکاری‌های راهبردی بازگردند.

آخرین اخبار اقتصادی را از طریق این لینک پیگیری کنید.