گفت‌وگوی «شرق» با اسماعیل مهدی‌اوغلی، معاون اجرایی یک شرکت دانش‌بنیان که حسگرهای خورشیدی ماهواره‌های ایرانی را می‌سازد
گرفتار مهاجرت متخصصان هستیم
شرکت دانش‌بنیان «حجت فناورپژوه»، با نزدیک به ۱۷ سال فعالیت در صنعت فضایی ایران، موفق شده محصولی بومی و پیشرفته به نام حسگر خورشیدی تولید کند که نور خورشید را دریافت و موقعیت ماهواره‌ها را در مدار مشخص می‌کند. اسماعیل مهدی‌اوغلی، معاون اجرایی این شرکت می‌گوید تحریم‌ها نتوانسته‌اند توسعه پروژه‌ها را متوقف کنند و بخش خصوصی با پشتوانه دانش داخلی می‌تواند نقش مؤثری در صنعت فضایی ایفا کند. در مصاحبه پیش‌رو نگاهی دقیق به دستاوردها، چالش‌ها، برنامه‌های آینده و چشم‌انداز این شرکت در توسعه فناوری فضایی داشته‌ایم.
به گزارش گروه رسانه‌ای شرق،
شرکت دانش‌بنیان «حجت فناورپژوه»، با نزدیک به ۱۷ سال فعالیت در صنعت فضایی ایران، موفق شده محصولی بومی و پیشرفته به نام حسگر خورشیدی تولید کند که نور خورشید را دریافت و موقعیت ماهواره‌ها را در مدار مشخص می‌کند. اسماعیل مهدی‌اوغلی، معاون اجرایی این شرکت می‌گوید تحریم‌ها نتوانسته‌اند توسعه پروژه‌ها را متوقف کنند و بخش خصوصی با پشتوانه دانش داخلی می‌تواند نقش مؤثری در صنعت فضایی ایفا کند. در مصاحبه پیش‌رو نگاهی دقیق به دستاوردها، چالش‌ها، برنامه‌های آینده و چشم‌انداز این شرکت در توسعه فناوری فضایی داشته‌ایم.
شرکت حجت فناورپژوه از جمله شرکت‌های قدیمی فعال در حوزه فضایی است که نزدیک به ۱۷ سال در این صنعت کار کرده است. در این مدت مهم‌ترین دستاوردی که داشتید، شامل چه خدمت یا سرویسی می‌شود؟
ما یک محصول داریم به اسم حسگر خورشیدی، این یک محصول با تکنولوژی بالا محسوب می‌شود که کشورهای معدودی به علم و دانش آن دسترسی دارند و می‌توانم بگویم زیر ۱۰ کشور امکان تولید این محصول را دارند. حدود ۲۰ سال پیش دوستان ما یک محصول خارجی را به کشور آوردند و توانستند مهندسی معکوس روی آن انجام دهند و محصولی تولید کنند که کار ثبت اختراع آن هم انجام شود و مجوز دانش‌بنیانی نیز دریافت کند.
این محصول چه خدمات و امکاناتی را فراهم می‌کند؟
این محصول روی ماهواره‌های پرتاب‌شده به فضا نصب می‌شود. در فضا نه دسترسی به GPS وجود دارد و نه ابزار دیگری که موقعیت ماهواره را در مدار مشخص کند. این محصول نور خورشید را دریافت و اعلام می‌کند که ماهواره در کجای مدار قرار دارد و باید چگونه حرکت کند که از مدار خارج نشود. درواقع این محصول یکی از قطعات اصلی ماهواره را تشکیل می‌دهد و بدون این محصول ماهواره هیچ کنترلی ندارد و نمی‌تواند در جو حاضر باشد. در تعریف دقیق‌تر می‌توان گفت حسگر خورشیدی راستای بردار موقعیت خورشید را نسبت به بدنه ماهواره محاسبه می‌کند و داده دقیق را به سامانه کنترل وضعیت می‌دهد. این داده به ماهواره کمک می‌کند مسیر خود را به‌درستی تنظیم کند. حسگر خورشیدی یکی از محصولات بسیار مهم و کاربردی ماست که در طول سالیان چه از لحاظ دقت و چه ابعاد پیشرفت کرده است. این محصول نسل‌های مختلفی دارد؛ اکنون نسل ششم آماده است و در حال تحقیق و بررسی در مورد تولید نسل هفتم آن هستیم که به‌زودی در چرخه تولید قرار می‌گیرد. در کنار این محصول، محصولات مشابه دیگری هم داشتیم، مانند حسگر ستاره‌ای که عملکرد آن تقریبا مشابه حسگر خورشیدی است، اما با استفاده از ستارگان آسمانی مکان‌یابی را انجام می‌دهد. این محصول عکس‌هایی از ستارگان می‌گیرد و وضعیت آنها را بررسی می‌کند تا جهت‌ها و موقعیت‌ها را تشخیص دهد. در یک کلام استراتژیک‌ترین حوزه ما همین محصول حسگر خورشیدی است. چون محصول بسیار خاص و مهمی است. با نگاه به آینده، «فضا» نقش بسیار مهمی خواهد داشت و تجهیزاتی که به ماهواره‌ها و ارتباطات ماهواره‌ای متصل هستند اهمیت زیادی پیدا می‌کند. بنابراین توسعه این حسگرها برای ما اهمیت فوق‌العاده‌ای دارند، با توجه به اینکه در سالیان اخیر کشور به شکل جدی وارد این حوزه شده است. به همین خاطر تلاش می‌کنیم محصولات در این زمینه را به‌روز نگه داریم و از رقبا هم عقب نمانیم.
در این سال‌ها توانسته‌اید چه جایگاهی در صنعت فضایی کشور به دست بیاورید؟
در سالیان اخیر دیدگاه حاکمیت نسبت به این موضوع تغییر کرده و دید مثبت شده است. مسئولانی روی کار آمده‌اند که دید بازتری برای رشد این صنعت دارند و مثبت‌تر کار می‌کنند. ماهواره‌ها از اجزای بسیاری تشکیل شده‌اند، بخشی از این تجهیزات را ما آماده می‌کنیم و سایر بخش‌ها توسط شرکت‌های دیگر انجام می‌شود. صنعت در حال بزرگ‌شدن است و این شرایط، نوید این را می‌دهد که ما می‌توانیم در آینده نقش مؤثری در فضا داشته باشیم. نگاه مثبت مسئولان، هم نسبت به شرکت ما و هم نسبت به سایر شرکت‌های فعال در این حوزه، باعث امید و دلگرمی ما شده است. وقتی ثمره محصول را خودمان می‌بینیم، واقعا افتخار می‌کنیم. در سال‌های گذشته چندین ماهواره پرتاب شده و خدا را شکر عملکرد آنها موفقیت‌آمیز بوده است، یعنی فقط یک ماهواره پرتاب نشده، بلکه داده‌های کاربردی هم از این ماهواره‌ها دریافت می‌شود.
ماهواره‌هایی که با کمک تجهیزات شما به فضا پرتاب شده‌اند، تاکنون برای کدام حوزه‌ها ثمراتی داشته و به کدام بخش‌ها کمک کرده است؟
در بحث تصویربرداری کمک‌های بسیاری به بخش کشاورزی شده است. در حوزه صنعت و معدن هم همین‌طور. کاربردهای داده‌های این ماهواره‌ها بسیار زیاد هستند و امیدواریم بتوانیم محصولات پیشرفته‌تری را برای ماهواره‌ها درست کنیم که ارسال ماهواره به فضا باعث کاربردی‌شدن خدمات فضایی شود.
یکی از چالش‌های اصلی صنعت فضایی ایران وابستگی به واردات فناوری است. شرکت شما چه اقداماتی برای بومی‌سازی و کاهش این وابستگی انجام داده است؟
در زمینه علم و دانش، محصول کاملا بومی شده و در اختیار خودمان است، هیچ وابستگی خارجی نداریم، ولی متأسفانه قطعات اولیه الکترونیکی هنوز عمدتا وارداتی هستند. این اجتناب‌ناپذیر است، چون تولید برخی قطعات داخلی از لحاظ اقتصادی به‌صرفه نیست. با این حال، با توجه به اینکه کشور ما در چند سال گذشته مورد شدیدترین تحریم‌ها قرار گرفته مشکلاتی برای واردات داریم. با این حال در بخش‌هایی توانسته‌ایم بعضی فناوری‌ها را بومی کنیم. برای نمونه در شرکت ما بخش تحقیق و توسعه کمک زیادی برای تولید محصولات بومی کرده و باعث شده نیاز چندانی به دانش آن سوی آب نداشته باشیم و نتایج خوبی هم گرفته‌ایم.
با توجه به اینکه اعلام می‌کنید توانسته‌اید محصولات بومی تولید کنید که از نظر تکنولوژی هم بسیار بالا هستند و کمتر کشوری به آنها دسترسی دارد، آیا توانسته‌اید این محصولات را صادر کنید یا همکاری‌های بین‌المللی داشته باشید؟
متأسفانه تا حالا نتوانسته‌ایم در صادرات آن‌گونه که باید، دستاوردی داشته باشیم که دلایل مختلفی هم داشته است. با این حال امسال کارگروهی تشکیل دادیم که بتوانند گواهینامه‌ها و استانداردهای لازم را از مراکز بین‌المللی دریافت کنند و امیدواریم تا پایان سال بتوانیم صادرات محصولاتمان را هم انجام دهیم.
گرفتاری در صادرات به مشکلات تحریمی بازمی‌گردد یا اینکه این محصولات کیفیت بین‌المللی نداشتند؟
نیاز بود که محصولات ما استاندارد بین‌المللی داشته باشد و اینکه روی یک ماهواره‌ای خارج از کشور نصب و پرتاب شود و از طریق آن بتوانیم مجوز و تأییدیه محصول را دریافت کنیم. گرفتن این مجوز بسیار سخت بود، اما توانستیم این مسیر را طی کنیم و امیدواریم تا پایان سال بحث صادارت محصولاتمان به شکل جدید کلید بخورد.
با توجه به سابقه شما در صنعت، محصولات شما در چه پروژه‌ها و ماهواره‌هایی استفاده شده و مشتریان شما چه کسانی هستند؟
ماهواره‌هایی که داخل کشور پرتاب می‌شوند، عمدتا وابسته به ارگان‌های دولتی هستند. تنها شرکت خصوصی که در کشور توانسته به این حوزه ورود کند، شرکت «امید فضا» است که ما با این شرکت همکاری داشتیم، البته با برخی ارگان‌های دولتی نیز همکاری داشته‌ایم. ما تجهیزات و زیرساخت‌های محصول را به شرکت‌ها و ارگان‌هایی که در ساخت و پرتاب ماهواره نقش دارند ارائه می‌دهیم.
محصولات شما تاکنون در چه ماهواره‌هایی استفاده شده است؟
محصولات ما در ماهواره‌های فجر، طلوع، امید، پیام، امیرکبیر، فخر2 و چمران1 استفاده شده است. داده‌های دریافتی از این ماهواره‌ها هم مثبت و موفقیت‌آمیز بوده و این مسیر نشان می‌دهد که صنعت فضایی ایران در حال پیشرفت است و محصولات ما نقش مؤثری در آن دارند.
توسعه فناوری فضایی هزینه‌بر است. مدل تأمین مالی شما بیشتر بر قراردادهای دولتی استوار است یا توانسته‌اید سرمایه‌گذاری بخش خصوصی را هم جذب کنید؟
ما بیشتر از طریق قراردادهایی که با ارگان‌های داخلی داشتیم، توانستیم کارمان را جلو ببریم. سرمایه‌گذار خارجی یا بخش خصوصی نداشتیم. بخش خصوصی درواقع در هیئت‌مدیره و به عنوان سرمایه‌گذار اصلی حضور داشت، پایه و اساس شرکت را تشکیل داده‌اند، اما جدا از آنها هیچ سرمایه‌گذار خصوصی دیگری نداشتیم. بنابراین مدل تأمین مالی ما بر اساس همان قراردادها با نهادهای دولتی یا همکاری با همان شرکت خصوصی بوده است.
در مسیر توسعه محصولات فضایی، چه چالش‌های اصلی (مانند نیروی انسانی متخصص، زیرساخت‌های آزمایشگاهی یا مسائل مالی) دارید و چگونه با آنها مواجه می‌شوید؟
تقریبا همه مواردی که شما ذکر کردید جزو چالش‌ها بودند. برای نمونه، نیروی متخصصی که داخل کشور می‌ماند با چالش‌هایی روبه‌رو است و از طرفی مشکلات باعث می‌شود گاهی شرکت‌ها برای حفظ این نیروها با چالش‌های مختلفی مواجه شوند، چراکه این نیروها به فکر مهاجرت هستند. همین شرایط هم باعث می‌شود نیروهای برتر در این صنعت را از دست بدهیم. در بحث تأمین مالی اتفاقاتی که در داخل کشور رخ می‌دهد روی وصول‌شدن مطالبات ما تأثیر می‌گذارد و برای شرکت چالش و بحران ایجاد می‌کند. در بحث ازدست‌دادن نیروهای انسانی سیاستی که در پیش گرفته‌ایم، برنامه جانشین‌پروری است؛ یعنی هر نیروی خوب کنار خودش یک جانشین پرورش می‌دهد تا در صورت نیاز بتوانیم از آن استفاده کنیم. تیم‌های مختلفی هم تشکیل داده‌ایم تا کارها وابسته به یک فرد خاص نباشد و در نبود شخص، اعضای دیگر بتوانند پروژه‌ها را پیش ببرند بدون اینکه با مشکل مواجه شوند. در مورد تأمین مالی و چالش‌های مالی معمولا سعی کرده‌ایم از طریق سرمایه‌گذاران داخلی که همان هیئت‌مدیره هستند، مشکلات مالی را مدیریت کنیم.
در این مسیر تحریم‌ها چه تأثیری در توسعه فعالیت‌ها و پروژه‌های شما داشته است؟
تحریم‌ها آن‌چنان تأثیر مستقیمی روی کار ما نداشتند، چون دانش مورد نیاز برای محصولات ما کاملا بومی است. البته تحریم‌ها گاهی کار را سخت می‌کنند، اما تأثیر مستقیم و اثرگذاری خاصی نداشتند. حتی گاهی فرصت‌هایی ایجاد کردند که بیشتر به خودباوری‌مان ایمان بیاوریم و محصول را با کیفیت بهتر تولید کنیم.
درباره تأمین قطعات اولیه چطور؟
در این زمینه هم مشکل خاصی نداشتیم. راه‌های مختلفی وجود دارد و اثر تحریم آن‌چنان زیاد نبود که کل پروژه متوقف شود.
باتوجه به اینکه صنعت ساخت ماهواره در کشور ما دولتی است، جایگاه شرکت‌های بخش خصوصی در این صنعت را چگونه می‌بینید؟
در زمینه تولید ماهواره شرکت‌های زیادی نداریم و همان شرکت امید فضا وجود دارد که شرکت نوپایی است. با این حال با شناختی که از تیم آنها داریم، توانستند زیر پنج سال خود را بالا بکشند و ماهواره پرتاب کنند و موفقیت پرتاب نیز قابل توجه بود. بنابراین در کنار ارگان‌های دولتی و نظامی، اگر بخش خصوصی بخواهد وارد این حوزه شود، مشکل جدی ندارد. البته ورود بخش خصوصی سختی‌های خاص خود را دارد، ولی غیرممکن نیست و می‌توانند با گرفتن مجوزهای لازم وارد شوند.
اما همین که در این بخش فقط یک شرکت بخش خصوصی حضور دارد نشان نمی‌دهد ورود به این بخش سخت است؟
حتما که ورود به این بخش سختی‌های خودش را دارد، اما بعید می‌دانم بخش خصوصی اگر بخواهد نتواند به این حوزه وارد شود.
با توجه به روندهای جهانی در حوزه ماهواره‌های کوچک و منظومه‌های ماهواره‌ای، شرکت شما برنامه‌ای برای ورود به این حوزه دارد؟
بله، چشم‌انداز ما این است که هر روز محصولاتمان به‌روزرسانی شوند و عقب نمانیم. ما سعی می‌کنیم یک قدم جلوتر از نیاز بازار باشیم و قبل از اینکه بازار نیاز جدیدی احساس کند، محصول آماده داشته باشیم. قطعا بازار بسیار گسترده‌ای وجود دارد و رقبا هم وارد خواهند شد، ولی هدف ما این است که در داخل کشور بالاترین سطح و بهترین محصول را ارائه کنیم.
به عنوان یک شرکت بخش خصوصی، خواسته شما از دولت چیست؟
گاهی تغییرات در سطح مدیران ارشد مجموعه‌ها وقفه‌هایی در کار ایجاد می‌کند. ما انتظار داریم که ارگان‌های دولتی و حاکمیتی چشم‌انداز بلندمدت داشته باشند و با تغییر یک مدیر، پروژه‌های کلان و ملی دستخوش تغییرات اساسی نشوند. پروژه‌های کلان باید برنامه‌های پنج یا 10 ساله داشته باشند تا تغییر مدیران نتواند جریان کار بخش خصوصی را مختل کند. این موضوع نه‌تنها به بخش خصوصی، بلکه به کشور نیز آسیب می‌زند.
آخرین مطالب منتشر شده در روزنامه شرق را از طریق این لینک پیگیری کنید.
