الزامات حکمرانی در صنعت و اقتصاد فضایی
هفته جهانی فضا فرصت مناسبی است تا از دستاوردهای ارزشمند دانشمندان ایرانی و اهتمام دولت‌ها در این صنعت قدردانی کنیم. همچنین تحولات و چالش‌های آینده را به تصمیم گیران و سیاست‌گذاران یادآور شویم.
به گزارش گروه رسانه‌ای شرق،
مهدی ادیبان -مدیر دفترریاست، روابط‌عمومی و امور بین‌الملل پژوهشگاه فضایی ایران: هفته جهانی فضا فرصت مناسبی است تا از دستاوردهای ارزشمند دانشمندان ایرانی و اهتمام دولت‌ها در این صنعت قدردانی کنیم. همچنین تحولات و چالش‌های آینده را به تصمیم گیران و سیاست‌گذاران یادآور شویم.
انقلاب چهارم صنعتی که با فناوری‌های ارتباطی و اطلاعاتی در دهه‌های اخیر آغاز شده و امواج نخست خود را پشت سر گذاشته است، از دهه ۲۰۳۰ و پس از آن با جهش‌های بزرگ‌تری در فناوری فضایی ادامه پیدا خواهد کرد.
توسعه اکتشافات فضایی، ساخت تجهیزات ارزان‌تر، پیشرفته‌تر و همگانی‌تر همچون میکرو‌ماهواره‌ها و انبوهی از فناوری‌های وابسته و مرتبط منافع جدید و جذاب‌تری را به کشورهای صاحب این فناوری در فضا نوید می‌دهد.
شرکت‌های بزرگ تجاری در ۱۰ سال اخیر سرمایه‌گذاری‌های هنگفتی را با عناوین جذابی همچون گردشگری فضایی و کاوش‌های کیهانی شروع کرده‌اند و اکنون اقتصاد فضا و تجاری‌سازی برنامه‌های فضایی به مفهومی پیشگام در اقتصاد جهانی و نشست‌های سالانه اقتصادی تبدیل شده است.
فناوری فضا پیش از این الهام‌بخش فناوری‌های دیگر از‌جمله فناوری‌های اطلاعاتی و ذخیره‌ساز‌ها بوده است و دامنه تأثیر آن از پژوهش‌های مبازره با سرطان از طریق بی‌وزنی و رادیو‌تراپی تا پایش آب‌و‌هوا و مدیریت پایدار منابع طبیعی و ارتباطات دور را در بر گرفته است.
بشر، اعتماد لازم را به فناوری فضایی پیدا کرده و از داستان‌های علمی-تخیلی جنگ ستارگان به برنامه‌های بلند‌پروازانه با اهداف مشخص رو آورده است، بعید نیست که در سال‌های آینده، کیهان تا اندازه تلفن همراه به خانه و خانواده‌ها نزدیک شود.
بیش از ۷۰ کشور برنامه‌های ساخت یا هدایت و بهره‌برداری از ماهواره‌ها را در دست اجرا دارند و بیش از ۱۲ هزار ماهواره تجاری در سال‌های آتی با اهداف اینترنت پهن‌باند، سنجش از دور و سایر خدمات ساخته و در مدار قرار خواهند گرفت.
ازدحام و ترافیک در بخش‌هایی از مدار‌های زمین و نگرانی از زباله‌های فضایی تنها گوشه‌ای از چالش‌های مدیریت فضا خواهد بود.
علاوه بر این، چالش‌های دیگری در ساماندهی حکمرانی داخلی کشورها و تعارضات بین‌المللی به تدریج خود را نشان خواهد داد.
در آستانه ورود به دنیایی جدید هستیم؛ صنعت فضایی در اولویت قرار خواهد گرفت. مهم‌ترین مسئله پیشرو، نحوه مواجهه دولت‌ها با این پدیده و مدیریت بهینه تنش‌ها و چالش‌های داخلی و بین‌المللی است.
کشور ما در زمره پیشگامان فناوری‌های فضایی، با درک درست از صنعت و قلمرو فضایی، دستاوردهای ارزشمندی کسب کرده است.
حفظ این موقعیت و کسب جایگاه پیشرو در منطقه غرب آسیا، مستلزم ساماندهی در داخل و ابتکار عمل در گستره منطقه‌ای است.
لازمه این امر، تنظیم نگرش‌ها، هنجارها، ساختارها، راهبردها، برنامه‌ریزی و مقررات و مسئولیت‌هایی منطبق بر آن فناوری است.
توجه دولت‌ها به فناوری فضایی به‌عنوان ابزاری قدرتمند در اداره کشور و اولویت‌بخشی به آن از الزامات ورود به عصر فضایی است.
جای خوشحالی است که برنامه هفتم توسعه با تکلیف ساخت ۳۰ ماهواره و ۲۵ سامانه کاربردی، رشد سالانه هشت‌‌درصدی برای صنعت فضایی هدف‌گذاری کرده است.
همچنین تکالیف هوشمند‌سازی در مواردی همچون مدیریت بهینه منابع آب، منابع طبیعی و معادن صرفا با استفاده از ماهواره‌های سنجشی قابل تحقق است و از این طریق می‌توان اطلاعات دقیق و به‌لحظه را در اختیار تصمیم‌گیران قرار داد.
علاوه بر اینها، کاربردهای دیگر فناوری فضایی در حل مشکلات‌کنونی کشور عبارت‌اند از:
توسعه و فراگیری اینترنت در سراسر کشور، به‌ویژه مناطق دورافتاده
استفاده از خدمات فضایی در ناوگان حمل‌ونقل
واکنش سریع و به‌هنگام در مقابل بلایای طبیعی مانند آتش‌سوزی‌ها، سیل و...
تجهیز سامانه‌های بهداشت و سلامت به خدمات فضایی
تأمین امنیت غذایی و منابع آب با کمک داده‌های دقیق فضایی
توسعه اقتصاد دریا‌محور با استفاده از خدمات ارتباطی و سنجشی
تکمیل و توسعه سامانه‌های هوش مصنوعی در شهرسازی، مدیریت شهری و روستایی با بهره‌مندی از فناوری فضایی.
آنچه فناوری فضایی را به مزیت ملی تبدیل خواهد کرد، نه صرفا فناوری، بلکه منظومه‌ای از تصمیم‌ها و اراده‌های سیاسی، همکاری‌ها و نگرش‌ها‌ست.
در سراسر جهان و کشورهای زیادی، قوانین هنجارها و نهادها برای فناوری‌های فضایی در دست تدوین و پیاده‌سازی است. در کوتاه زمانی رقابت‌های سرسختانه میان کشورها در‌خواهد گرفت و آنچه قدرت برتر را تعیین می‌کند، اقداماتی است که همین امروز توسط دولت‌ها و شهروندان انجام شود.
مهم‌ترین مقدمات لازم برای استقبال از عصر فضایی عبارت‌اند از:
حمایت از بخش خصوصی و مردمی‌سازی صنعت فضایی به‌عنوان اولویت مهم
پیش‌بینی نظام‌های حقوقی و سیاست‌های لازم
ابتکار عمل بین‌المللی با تکیه بر دیپلماسی فضایی، -پیش‌بینی اثرات و چالش‌های احتمالی
طراحی برنامه‌های منعطف و چابک به منظور کسب موقعیت برتر در بازارهای جهانی و توجه به صادرات دانش و خدمات با محوریت بخش خصوصی
توجه ویژه به اقتصاد فضایی و شکل‌گیری زیست‌بوم اقتصاد فضا در کشور با ارائه تسهیلات و ایجاد مناطق، پارک‌ها و شهرک‌های تخصصی
سیاست‌گذاری در جهت توسعه آموزش‌های مرتبط در نظام آموزش کشور در سطوح پایه و عالی و همچنین شناسایی استعداد‌ها با اهتمام وزارتین آ‌پ و آموزش عالی.
شایان ذکر است در سه دهه اخیر با همت ستودنی پژوهشگران ایرانی و حمایت‌های دولتی، موقعیت کشورمان در بین صاحبان فناوری فضایی تحسین‌برانگیز بوده است؛ در مقایسه با سرمایه‌گذاری‌های انجام‌شده، دستاوردها و ارزش افزوده‌ای بسیار بیشتر کسب کرده‌ایم. با‌این‌حال، حفظ این جایگاه و استفاده از مزایای اقتصادی و دیپلماتیک آن مستلزم توجه، اولویت‌بخشی و تداوم این مسیر است.
اگر امروز کوتاهی کنیم، در آینده مجبوریم خدمات فضایی را خریداری کنیم، ضمن اینکه بازار و قدرت بزرگی را از دست خواهیم داد.
نکته آخر اینکه فناوری‌ها به هویت، جهان‌بینی و آینده بالقوه ما متصل هستند و همچنان که از آنها تأثیر می‌پذیرند، تأثیر می‌گذارند.
فناوری‌ها همواره توسط انسان‌ها اداره می‌شوند؛ بنابراین هیچ پیش‌فرضی بدون مدیریت و طراحی انسان، ساخته نمی‌شود.
ارزش‌های حاکم بر فناوری‌ها از دیدگاه‌های انسان‌ها سرچشمه می‌گیرند و صرفا با استقبال از فناوری می‌توان به حفظ هویت و اخلاق نیز کمک کرد.
انقلاب فضایی و فراگیری این فناوری در کلیه ساحت‌های زندگی، در سال‌های پیشرو به انتظار ما نشسته است.
امید که از تجربه‌های گذشته درس بگیریم و پیش از آنکه این فرصت بزرگ را به رقبای نوظهور واگذار کنیم، به حفظ و استفاده از آن بیندیشیم؛
مشروط به اینکه برای مدیریت آن منفعل و بی‌اراده نباشیم.
آخرین مطالب منتشر شده در روزنامه شرق را از طریق این لینک پیگیری کنید.
