علی اکبر دهخدا، ادیب، لغت شناس، سیاست مدار و شاعر ایرانی.

علی اکبر دهخدا معروف به علامه دهخدا در سال 1257 خورشیدی در تهران و در یک خانواده‌ی معمولی ایرانی دیده به جهان گشود.

مادر ایشان زنی از قشر سنتی اما دغدغه مند بود و به همین خاطرفرزندش را به منظور کسب علم به نزد استادانی چون مرحوم "حاج شیخ هادی مجتهد نجم آبادی" و"شیخ غلامحسین بروجردی" روانه کرد و او توانست علوم قدیمه را از صرف تا کلام در نزد این دو استاد به مدت ده سال بیاموزد.

پدرش، خانباباخان، از ملاکان قزوین بود.

بعد از چند سال که مدرسه سیاسی در تهران به همت میرزا حسن مشیر الملک در سال 1317 تأسیس شد، دهخدا در آن مدرسه به تحصیل پرداخت و در کنار زبان فرانسه دانش های نوین مانند حقوق، حقوق بین الملل، جنگ و دیپلماسی و تاریخ و اقتصاد را آموخت. علامه دهخدا در علم ادبیات بسیار توانمند بود، آن چنان که معلم فارسی مدرسه سیاسی گاه تدریس ادبیات را به عهده او می گذاشت.

آن روزها غالب فارغ التحصیلان مدرسه سیاسی به استخدام وزارت خارجه در می آمدند و به ماموریت های سیاسی در خارج و عضویت در سفارت خانه و کنسولگری های ایران منصوب می شدند،علی اکبر خان هم در وزارت خارجه استخدام شد.

پس از چندی دهخدا همراه با معاون الدوله غفاری به اروپا رفت و در اروپا دانش خویش را در زبان فرانسه تکمیل کرد و با اندوخته های ارزنده به ایران بازگشت.

دهخدا پس از بازگشت به ایران که هم زمان با مشروطیت بود با سمت معاونت راجعه شوسه خراسان مشغول به کار شد و پس از حدود شش ماه کار با عنوان نویسنده و سردبیر با همکاری مرحوم جهانگیرخان و مرحوم قاسم خان، روزنامه معروف صور اسرافیل را منتشر کرد.

همزمان با آغاز مشروطیت، ستون طنز چرند و پرند به قلم دهخدا و با امضاهایی چون  دخو، خرمگس، سگ حسن دله، غلام گدا، اسیرالجوال، دخو علی شاه، روزنامه چی، خادم الفقرا، دخو علی و نخود همه آش در این روزنامه نوشته می شد.

این ستون که سرشار از دست‌نوشته‌های طنز علی اکبر دهخدا است، خود سرآغاز فصل جدیدی در نثر فارسی به شمار می‌رود که به ساده‌نگاری معروف است و بعدها توسط کسانی چون محمدعلی جمال‌زاده در مجموعه‌ی «یکی بود یکی نبود» و صادق هدایت در مجموعه‌ داستان‌های کوتاهش به پختگی و تکامل رسید.

سبک نگارش جدید این ستون، و همچنین دست مایه قرار دادن موضوعات فرهنگی و اجتماعی آن زمان و بیان مفاسد سیاسی آن دوران با استفاده از قلم طنز، علی اکبر دهخدا را به یکی از بنیان‌گذاران اصلی طنز در ایران و همچنین یکی از شجاع‌ترین و جسورترین آنان تبدیل کرد.

مقالات دهخدا محمدعلی شاه قاجار و دستگاه او را به ستوه درآورد و آنان ابتدا با دادن پول خواستند او را وادار به سکوت کنند و چون نتوانستند نقشه‌ی  از میان برداشتن او را کشیدند اما موفق نشدند.

روزنامه صوراسرافیل تا روز قبل از قتل میرزا جهانگیرخان و به توپ بسته شدن مجلس دایر بود و منتشر می شد.

در جریان مشروطیت وبه توپ بسته شدن مجلس جمعی از آزادی خواهان از جمله دهخدا به کشورهای همجوار و اروپا تبعید شدند، اما وی از فعالیت‌های ادبی و سیاسی‌اش دست برنداشت و در سوئیس اقدام به انتشار مجدد هفته‌نامه‌ی صوراسرافیل کرد.

او روزنامه صوراسرافیل را دوباره منتشر نمود اما به دلیل مشکلات این روزنامه فقط سه شماره انتشار یافت. در همین ایام دهخدا شعر معروف "یاد آر زشمع مرده یاد آر" را به یاد دوست شهیدش میرزا جهانگیرخان سرود.

 پس از تبعید محمدعلی میرزا، دهخدا توانست به  ایران بازگردد و به عنوان نماینده به مجلس شورای ملی راه یافت.

فعالیت های متنوع فرهنگی و اجتماعی‌ دهخدا سبب شد که وی را در شخصیت های گوناگونی بشناسیم.

 نخستین چهره ای که از این استاد فرزانه در خور توجه است،‌ چهره سیاسی او به شمار می رود. از نکات برجسته فعالیت‌های سیاسی وی، انتخابش از طرف مردم تهران و کرمان به نمایندگی مجلس شورای ملی و تلاش او در سنگر مجلس برای حصول آزادی و پای فشردنش در دفاع از حقوق ملت در مقابل استبداد قاجاری بود.

با آغاز جنگ جهانی اول و پس از اشغال و سقوط دولت توسط روس‌ها، علی اکبر دهخدا همراه با اعضای کمیته‌ی مهاجرت به ایران آمد و مدتی پس از انحلال حکومت، در برخی مناطق چهارمحال‌وبختیاری به سر برد و نطفه‌ی اولیه‌ی تدوین لغت‌نامه در آنجا در سرش بسته شد. او که در اندیشه‌ی گردآوری و تدوین لغت‌نامه یا فرهنگ‌نامه‌ای جامع برای زبان فارسی بود، در همین زمان شروع به یادداشت‌برداری و نگارش متون لازم برای لغت‌نامه کرد.

این دوره را می توان یکی از تاثیرگذارترین نقاط زندگی دهخدا دانست زیرا دهخدا در آن زمان مجالی پدید آورد تا طرح اولیه فرهنگ بزرگ خود را بریزد و نخستین مواد لغت نامه را در همان جا گردآورد.

پس از پایان جنگ جهانی اول، دهخدا به تهران بازگشت و از امور سیاسی کمی فاصله گرفت و پس از تجربه‌ی کارهایی نظیر ریاست کابینه‌ی وزارت معارف (وزارت فرهنگ فعلی) و ریاست تفتیش وزارت عدلیه (وزارت دادگستری فعلی) در سال 1314 به عضویت فرهنگستان ایران درآمد و مابقی عمر پرثمر خویش را صرف کارهای علمی، ادبی و فرهنگی کرد و یکسره به کار لغت‌نامه و مطالعه و پژوهش در راستای آثار دیگرش پرداخت.

دهخدا فعالیت سیاسی در دوره پادشاهی رضاخان نداشت و او در این دوره تمام همت بلند خویش را صرف جمع آوری و تدوین لغت نامه نمود. چاپ لغتنامه، نخست در سال 1319 در چاپخانه بانک ملی آغاز شد و یک جلد آن در 486 صفحه به چاپ رسید اما بعد از چندی متوقف شد ولی بعد از رسیدن لغتنامه به دانشگاه تهران، چاپخانه دانشگاه عهده دار چاپ آن شد.

لغتنامه بزرگ دهخدا حاصل بیش از چهل سال زحمات شبانه روزی او می باشد که در بیش از پنجاه جلد به چاپ رسیده است و شامل همه لغات زبان فارسی با معنای دقیق و اشعار و اطلاعاتی درباره آنهاست. این کتاب در بیست و شش هزار و چهار صد و هفتاد و پنج صفحه سه ستونی به قطع رحلی با تعداد شش هزار دوره، امروز در دسترس فارسی زبانان است.

سرانجام علامه دهخدا در ساعت شش و ربع بعد از ظهر روز دوشنبه هفتم اسفندماه 1334 هجری شمسی در خانه مسکونی خویش به رحمت ایزدی پیوست.

 جنازه آن مرحوم به شهر ری مشایعت و در ابن بابویه در مقبره خانوادگی مدفون گردید.