محمود حسابی، فیزیک دان، سناتور و یکی از وزیران فرهنگ در زمان سلطنت پهلوی

سید محمود حسابی در 4 اسفند 1281 در میدان شاهپور تهران متولد شد.

پدر او سید عباس معزالسلطنه و مادرش گوهرشاد حسابی، هر دو اهل تفرش بودند.

 او چهار سال اول دوران کودکی خود را در تهران گذراند.

پس از آن به همراه خانواده به بیروت رفتند.

 در هفت سالگی تحصیلات ابتدایی را در بیروت و مدرسه کشیش‌های فرانسه  با تنگ دستی و مرارت های دوری از میهن آغاز کرد. در همان زمان تعلیمات مذهبی و ادبیات فارسی را نزد مادرش فرا گرفت. او قرآن و دیوان حافظ را از حفظ می‌دانست و بر مطالب کتاب‌های بوستان، گلستان سعدی، شاهنامه فردوسی، مثنوی مولوی و منشات قائم مقام فراهانی اشراف کامل داشت.

شروع تحصیلات متوسطه دکتر محمود حسابی مصادف با آغاز جنگ جهانی اول و تعطیلی مدارس فرانسوی زبان بیروت بود، بنابراین او به مدت دو سال در منزل به تحصیل پرداخت، پس از آن در کالج آمریکایی بیروت به تحصیلات خود ادامه داد.

او در سن ۱۷ سالگی لیسانس ادبیات و در سن ۱۹ سالگی لیسانس بیولوژی گرفت سپس در رشته مهندسی راه و ساختمان از دانشکده فرانسوی مهندسی در بیروت فارغ التحصیل شد، علاوه بر این او در رشته‌های پزشکی، ریاضیات و ستاره شناسی نیز به تحصیلات دانشگاهی پرداخت به گونه‌ای که در سن ۲۵ سالگی دانشنامه دکترای فیزیک خود را با ارائه رساله‌ای تحت عنوان "حساسیت سلول‌های فتوالکتریک" با درجه عالی دریافت کرد.

با وجود شرایط مرفه کاری در آزمایشگاه‌های مجهز آمریکا، پروفسور حسابی تصمیم گرفت به ایران بازگردد.

اقدامات او تأثیر چشمگیری در توسعه کشور داشت برای نمونه اولین نقشه برداری فنی و تخصصی در کشور (راه بندر لنگه به بوشهر) و اولین راه سازی مدرن در ایران (راه تهران به شمشک)، پایه‌گذاری اولین مدارس عشایر، دارالمعلمین، دانشسرای عالی و اولین بیمارستان خصوصی در ایران به نام بیمارستان گوهرشاد، راه‌اندازی اولین رادیو در کشور، ایجاد اولین ایستگاه هواشناسی، تعیین ساعت ایران، نصب و راه‌اندازی اولین دستگاه رادیولوژی در ایران ، پایه گذاری اولین رصدخانه نوین در ایران و راه اندازی اولین توربین آبی تولید برق (ژنراتور) در کشور جزو اقدامات دکتر حسابی بود همچنین ایجاد انجمن زبان فارسی و تدوین اساسنامه طرح تأسیس دانشگاه تهران.

در تهران ، دکتر حسابی وابسته به دانشگاه تهران بود و دانشکده های علوم و مهندسی دانشگاه را مدیریت می کرد.

در زمان حکومت سلطنت پهلوی، حسابی یک سناتور انتصابیِ شهر تهران در دوره‌های اول، دوم و سوم مجلس سنای ایران بود. وی همچنین وزیر فرهنگ کابینه محمد مصدق در سال‌های ۱۹۵۱–۱۹۵۲ بود.

بین سال های 1961 و 1969 ، حسابی نماینده ایران درکمیته سازمان ملل در استفاده صلح آمیز از فضای بیرونی بود.

محمود حسابی به زبان‌های عربی، انگلیسی، فرانسوی و آلمانی تسلط کامل داشت. او در مطالعات و پژوهش‌های خود از زبان‌های سانسکریت، لاتین، پهلوی یونانی، ایتالیایی، روسی و ترکی استفاده کرده است..

طی سال‌ها تحقیق و مطالعات علمی در دانشگاههای معتبرجهان، با دانشمندان بزرگ جهان نظیر پرفسور انیشتین و چندین فیزیکدان دیگر و همچنین علمای بزرگ مانند "راسل" و "آندره ژید" همکاری و تبادل نظر داشته و تنها ایرانی شاگرد پروفسور "آلبرت اینشتین" بود.

سال‌های تحصیل دکتر حسابی به‌عنوان دانشجوی رشته‌ فیزیک مصادف بود با دوران طلایی فیزیک نوین. دورانی که طی آن افراد بزرگی در سراسر جهان در کنار هم مشغول گستراندن مرزهای دانش بودند.

جای تردیدی نیست که تحصیل زیر نظر چنین اشخاص برجسته‌ای، امثال هایزنبرگ، اینشتین، شرودینگر و بیشتر، تا چه‌اندازه مورد درخواست و آرزوی دانشجویان آن زمان بوده است.

در آن زمان که حدود ۱۵ هزار دانشجو طالب تحصیل زیر نظر آلبرت اینشتین بودند، این پروفسور حسابی بود که همراه با پنج دانشجوی دیگر، توانست در این رقابت عظیم پیروز شود.

استاد همچنین 23 مقاله و کتاب به چاپ رساند که در برگیرنده زمینه‌های مختلف بویژه فیزیک مدرن، واژه‌های علمی، زبان فارسی و مباحث علمی گوناگون است.

 تئوری بی‌نهایت بودن ذرات این دانشمند ایرانی در میان فیزیکدانان جهان شناخته شده است و نشان "کومان دوردولالژیون دونور" بزرگترین نشان علمی کشور فرانسه به همین مناسبت به ایشان اهداء شد.

فعالیت‌های انسان‌دوستانه و عام‌المنفعه‌ پروفسور حسابی در کنار رشد و تاثیرگذاری علمی او، زمانی که علم فیزیک در طلایی‌ترین دوران تاریخ خود قرار داشت؛ نه‌تنها لقب «پدر علم فیزیک» را برای او به ارمغان آورد، بلکه او را در دسته‌ مهم‌ترین شخصیت‌های علمی دنیا قرار داد.

 دکتر محمود حسابی، دانشمند بزرگ ایرانی را به جرات می‌توان ‌یکی از مهم‌ترین شخصیت‌های تاریخ ایران و حتی جهان دانست.

محمود حسابی در 12 شهریور سال 1371 هجری شمسی در بیمارستان دانشگاه ژنو درگذشت. آرامگاه وی در شهر تفرش قرار دارد.

اندک زمانی پس از مرگ حسابی در سال 1372 خانه او تبدیل به موزه‌ ای شد که در آن وسایل شخصی، مدارک علمی و تحصیلی، نشان‌ ها و تقدیرنامه‌ ها و عکس‌ های قدیمی و متن نطق‌ ها و نوشته‌ ها در آن به نمایش گذاشته شده‌ است. این موزه در خیابان تجریش، خیابان مقصودبیک قرار دارد که در گذشته چهارراه حسابی نامیده می‌شد.