تکرار تاریخ، دادگاه آیشمن و دستور بازداشت نتانیاهو

توحید رئیسی . حقوق‌دان

 دستور بازداشت بنجامین (بنیامین) نتانیاهو که با اتهامات جنایات جنگی و جنایات علیه بشریت، توسط دادستان دیوان بین‌المللی کیفری و بر‌اساس ماده 58 اساسنامه رم صادر شد، یادآور کیفرخواست آدولف آیشمن است که دقیقا با همین عناوین اتهامی، در سال 1962 توسط دادگاه اسرائیل محاکمه و به مجازات اعدام با طناب‌دار محکوم و سپس جسدش سوزانده شد که البته در کتاب هانا آرنت با عنوان آیشمن در اورشلیم به تفصیل مورد بررسی قرار گرفته است. اما آیا نتانیاهو نیز به سرنوشتی مشابه آیشمن دچار خواهد شد؟ با وجود شباهت در جرائم ارتکابی، تفاوت‌های کلیدی در زمینه‌های حقوقی و سیاسی میان این دو پرونده وجود دارد. آیشمن بر‌اساس قوانین داخلی اسرائیل محاکمه شد، اما نتانیاهو در صورت محاکمه، با یک نهاد بین‌المللی مواجه خواهد بود. از سوی دیگر، تضاد منافع قدرت‌های جهانی، به‌ویژه حمایت ایالات متحده از اسرائیل، می‌تواند مانعی جدی را برای اجرای دستور بازداشت نتانیاهو ایجاد کند؛ زیرا اجرای چنین احکامی، نیازمند همکاری دولت‌ها و نهادهای بین‌المللی است و تجربه‌های پیشین، مانند پرونده عمر البشیر، رئیس‌جمهور سابق سودان، نشان داده که عوامل سیاسی و اقتصادی نیز بر اجرای چنین احکامی کاملا تأثیرگذار است. علاوه‌بر‌این، منتقدان دیوان بین‌المللی کیفری اغلب بر این باورند که این نهاد در برخورد با جنایات جنگی برخی کشورها، از یک رویکردی دوگانه پیروی می‌کند. در چنین شرایطی، ممکن است‌ پرونده نتانیاهو نیز به یک دعوای سیاسی تبدیل شود و کارآمدی سیستم عدالت بین‌المللی را زیر سؤال ببرد. با وجود این، در عصر رسانه‌های اجتماعی و ارتباطات جهانی، افکار عمومی می‌تواند نقش مؤثری ایفا کند و اگر موج گسترده‌ای از حمایت جهانی برای اجرای عدالت در این پرونده شکل بگیرد، ممکن است دولت‌های عضو اساسنامه رم، مجبور به همکاری با این نهاد کیفری شوند. در‌نهایت، عملی‌شدن این دستور به عوامل متعددی بستگی دارد؛ از جمله اراده سیاسی کشورهای عضو دیوان، فشارهای بین‌المللی و میزان همکاری دولت‌ها‌. قواعد حقوقی موجود نشان می‌دهد که سرنوشت نتانیاهو، حتی در صورت محاکمه، مشابه آیشمن نخواهد بود، در صورتی که هردو مرتکب جنایاتی با کیفیت یکسان شده‌اند.