هویت‌های طردشده

قمر تکاوران: دانشجوی دکترای دانشگاه تهران بود و قرار بود از نداشتن شناسنامه ایرانی و زندگی‌کردن با برچسب عراقی در جامعه ایران برایم بگوید. پای صحبت‌های فاطمه1 که نشستم، از انسانیت برایم گفت؛ همان حلقه گمشده‌ای که همگی در پی‌اش هستیم. از آشتی ملت‌ها و از اینکه مرز برایش معنی نداشت. پدر فاطمه اوایل انقلاب به ایران آمده بود، مدرس شیمی بود اما اینجا به کار تجارت مشغول شده بود و همین‌جا ازدواج کرده بود. فاطمه که فرزند بزرگ خانواده بود، در ایران به دنیا آمده و بزرگ شده بود اما هیچ وقت ایرانی نبود، با وجود داشتن مادر ایرانی و بزرگ‌شدن در ایران با فرهنگ ایرانی. او همواره در جامعه ایران به خاطر ایرانی نبودنش، تحقیر و طرد شده بود اما این تنها وجه بد ماجرا نبود؛ عراق هم که می‌رفت عجم خطاب می‌شد. در ایران عراقی، در عراق عجم. انگار باید برای اینکه هویت داشته باشد، جایی میان مرزها، جایی ورای مرزها را جست‌وجو می‌کرد. جایی که هیچ کجا نباشد، نه این باشد و نه آن. سخت بود پیداکردنش. فاطمه برای درس‌خواندن سختی‌های بسیاری کشیده بود. می‌گفت ما مادرایرانی‌ها چون در اینجا مانند یک مهاجر زندگی می‌کنیم، رتبه برتر کنکور هم که بشویم باید به دانشگاه شهریه پرداخت کنیم. لیسانسش که تمام شده بود، در یک شرکت خصوصی مشغول به کار شده بود اما چهارسالی که در آن شرکت کار می‌کرد، بیمه نداشت و می‌گفتند نمی‌توانیم اتباع خارجی را بیمه کنیم. بعد که بیشتر پیگیر بیمه شده بود، گفته بودند نمی‌توانی کار کنی و کارکردن اتباع خارجی فقط در صورتی امکان‌پذیر است که تخصص خیلی خاصی داشته باشند که در کشور وجود نداشته باشد. می‌گفت حالا دکترا را هم تمام کنم، فایده‌ای ندارد. باز هم نمی‌توانم کار کنم. اگر هم موفق بشوم کاری پیدا کنم، همه با این دید به من نگاه می‌کنند که جایگاه شغلی جوانان ایرانی را اشغال کرده‌ام چون من را که ایرانی نمی‌دانند. از تحقیرشدن‌هایش در محیط‌های دانشگاه و کاری و حتی جمع‌های دوستانه برایم گفت. از اینکه هیچ وقت پذیرفته نشده است. آنان فاطمه را عرب می‌دانستند و همیشه از ملیتش برای تحقیرش استفاده می‌کردند. همین رانده‌شدن‌ها دلیل این بود که نخواهد در ایران کار کند و از الان در تلاش بود که شرایطی فراهم کند و بعد از فارغ‌التحصیلی برای کار به عراق مهاجرت کند. هرچند بر این باور بود که جامعه عراق را نمی‌شناسد و جز چند مسافرت کوتاه آنجا را ندیده است اما می‌گفت: حداقل آنجا اگر تحقیر شوم، پاسپورت عراقی دارم که نشان دهد من از این سرزمین هستم و با آن بتوانم جواب بدهم اما در ایران من هیچ مدرکی برای اثبات هویت ایرانی‌ام ندارم. 1. اسامی واقعی نیستند و برای فاش‌نشدن نام افراد از اسامی مستعار استفاده شده است.