بازخوانی متن تاریخی

دانشمندان آلمانی به‌تازگی از دستیابی به متنی متعلق به ابن‌سینا، دانشمند و فیلسوف معروف ایرانی، خبر داده‌اند که نشان می‌دهد وی ابرنواختر معروفی را که در سال 1006 میلادی ظهور کرده بود، رصد کرده است. به‌تازگی گروهی از دانشمندان متنی را مطالعه و بررسی کرده‌اند که از آنِ «ابن‌سینا»، دانشمند و فیلسوف نامدار ایرانی، است. «ابن‌سینا» در این متن، از مشاهدات خود درباره ابرنواختری که در سال 397 هجری قمری (برابر با 1006 میلادی) ظهور کرده، خبر داده است. «ابن‌سینا» که بین سال‌های 980 تا 1037 میلادی می‌زیست، یکی از تأثیرگذارترین دانشمندان عصر خود در دنیای اسلام به شمار می‌آید که کتاب‌هایش، سال‌ها در برترین دانشگاه‌های جهان غرب تدریس می‌شد و هم‌اکنون نیز رساله‌ها و کتاب‌های وی در برجسته‌ترین دانشگاه‌های سراسر جهان، موضوع پژوهش‌هایی در زمینه تاریخ علم است. دانشمندان آلمانی که دست‌نوشته‌های «ابن‌سینا» را بررسی کرده‌اند، به توصیف وی از این ابرنواختر دقت کرده‌اند و دریافته‌اند وی ازجمله معدود افرادی است که این ابرنواختر را رصد و ویژگی‌های این پدیده را بیان کرده است. گفتنی است «ابن‌سینا» که از برترین دانشمندان دوره اسلامی است، مانند بسیاری دیگر از دانشمندان آن دوران، در علوم بسیاری سرآمد بود؛ ازجمله نجوم و هیأت. حتی گفته می‌شود وی پدیده گذر زهره را (که پدیده بسیار نادری است)، رصد کرده و گزارشی از آن را در فصل هیأت کتاب شفای خود ذکر کرده است. در تاریخ نجوم اسلامی، گزارش‌هایی از منجمان مختلف درباره رصد و ثبت این پدیده وجود دارد، ولی گزارشی که «ابن‌سینا» درباره این پدیده ارائه کرده، بسیار متفاوت و قابل توجه است و اگر قابل اثبات نباشد، قابل ردکردن هم نیست. وی در این کتاب، درباره جایگاه فلک زهره و عطارد بحث کرده است و در دفاع از نظر گروهی که استدلال می‌کنند فلک زهره باید میان فلک خورشید و زمین قرار داشته باشد، بحث می‌کند و سپس در پاسخ به نظر مخالفانی که معتقد بودند در این صورت باید به طور منظم شاهد گذر زهره از مقابل قرص خورشید باشیم، می‌نویسد دلیلی بر این امر وجود ندارد، چراکه اگر این دو فلک زاویه‌ای با هم داشته باشند، این رویداد هر بار تکرار نخواهد شد و فقط در مواقع خاصی رخ خواهد داد، ضمن آنکه من زهره را مانند قطره سیاهی در مقابل قرص خورشید دیده‌ام. شاید رصد چنین پدیده‌ای با چشم غیرمسلح و بدون داشتن ابزار، کمی دور از ذهن باشد، اما زمانی که تاریخ گذرهای زهره را مرور می‌کنیم، متوجه می‌شویم پنج سال پیش از وفات «ابن‌سینا» یعنی در 30 می ‌1032 میلادی، گذر زهره در ایران و هنگام غروب رخ داده است. این گذر در نیمه غربی ایران قابل رؤیت بوده و با توجه به اینکه زمان آن نزدیک غروب بوده، امکان رؤیت این پدیده بدون استفاده از ابزار اپتیکی وجود داشته است. با در نظر داشتن این واقعیت در کنار دقت علمی «ابن‌سینا» و همچنین توجه به این واقعیت که او بخش هیأت شفا را در آخرین سال‌های عمرش نگاشته و در آن سال‌ها در نیمه غربی ایران حضور داشته، احتمال اینکه وی توانسته باشد این پدیده را رصد کند، به‌طور قابل‌توجهی افزایش پیدا می‌کند. به‌این‌ترتیب، شاید «ابن‌سینا» نخستین فرد در تاریخ بود که پدیده گذر زهره را رصد و ثبت ‌کرده و این اتفاق تا هزار سال بعد که «جرمیا هوراکس» آن را تکرار کرد، بی‌رقیب بوده است.