از قطر و کارگران قربانی چه می‌دانیم؟
جنون ساخت‌وساز مرگبار میزبان جام جهانی
از موارد جنجالی فرایند اعطای میزبانی جام جهانی ۲۰۲۲ به قطر و رد‌پای قراردادهای گازی و رشوه که بگذریم، انتخاب کشوری کوچک که نه جمعیت چندانی دارد و نه زیرساخت‌های چشمگیری و نه سابقه خوبی در مسائل حقوق‌بشری، به‌عنوان میزبان جام جهانی فوتبال عجیب‌و‌غریب و پرسش‌برانگیز است.
از موارد جنجالی فرایند اعطای میزبانی جام جهانی ۲۰۲۲ به قطر و رد‌پای قراردادهای گازی و رشوه که بگذریم، انتخاب کشوری کوچک که نه جمعیت چندانی دارد و نه زیرساخت‌های چشمگیری و نه سابقه خوبی در مسائل حقوق‌بشری، به‌عنوان میزبان جام جهانی فوتبال عجیب‌و‌غریب و پرسش‌برانگیز است. یکی از موارد پرسش‌برانگیز میزبانی قطر ساخت‌وساز‌های جنون‌آمیز و البته تعداد قربانیان این جنون است. کشوری که جمعیت کارگر چشمگیری ندارد، کشوری که سیستم حمل‌ونقل عمومی نداشته، کشوری که به اندازه میزبانی از هواداران فوتبال هتل و محل اقامت نداشته، کشوری که حتی استادیوم به اندازه کافی نداشته، چگونه طی یک دهه و کمی بیشتر این زیرساخت‌ها را فراهم می‌کند؟ به چه قیمتی؟
چه تعداد کارگر مهاجر در قطر هستند و از کجا آمده‌اند؟
جمعیت قطر چیزی حدود سه‌میلیون نفر و در‌واقع کمتر از این عدد است. حدود ۸۸ درصد این جمعیت را شهروندان خارجی تشکیل می‌دهند. جمعیت نیروی کار مهاجر در قطر دو‌میلیون نفر تخمین زده شده است که ۹۵ درصد نیروی کار به حساب می‌آیند. یک‌میلیون نفر از نیروی کار در مشاغل مربوط به ساخت‌وساز فعالیت می‌کنند. اغلب جمعیت مهاجر و نیروی کار در قطر از جامعه مردان هستند که از کشورهایی مانند فیلیپین، هند، پاکستان، نپال و بنگلادش آمده‌اند.
کارگران در قطر چه می‌کنند؟
وقتی قطر به‌عنوان نخستین کشور خاورمیانه‌ای موفق شد به هر شکلی میزبانی مهم‌ترین رویداد فوتبالی جهان را در سال ۲۰۱۰ به دست بیاورد، نیازمند ایجاد انواع زیرساخت بود! آنها بودجه‌ای معادل ۲۲۰ میلیارد دلار تا ۳۰۰ میلیارد دلار برای این هدف در نظر گرفتند. بخشی از این بودجه، حدود هفت‌میلیارد دلار صرف ساخت هفت استادیوم جدید شد. استادیوم‌هایی مدرن و زیبا که لابد در این چند روز که از آغاز بازیها گذشته، آنها را دیده‌اید. قطری‌ها از همین هفت‌میلیارد دلار برای بازسازی و تعمیر استادیوم هشتم هم که پیش از این فرایند میزبانی ساخته شده بود، استفاده کرده‌اند. باقی‌مانده بودجه ۲۲۰ میلیارد‌دلاری یا به عبارت دیگر بودجه ۳۰۰ میلیارد دلاری برای توسعه دیگر زیرساخت‌ها از‌جمله سیستم حمل‌ونقل، بزرگراه‌ها، برج‌ها، هتل‌ها و دیگر مکان‌ها مثل شهر جدید لوسیل هزینه شد. استادیوم لوسیل قرار است فینال بازیها و اختتامیه جام جهانی ۲۰۲۲ را هم میزبانی کند.
جدیدترین آمار قربانیان چقدر است؟
اگر به منابع رسمی قطر و مقامات این کشور باشد، در یک دهه گذشته و در فرایند ساخت سازه‌های خاص جام جهانی فقط ۴۰ کارگر جان خود را از دست داده‌اند؛ با این توضیح که ۳۷ کارگر در مجموعه‌های در‌حال ساخت خاص جام جهانی و بر اثر حوادث غیر‌مرتبط با کار و سه نفر هم بر اثر حوادث مرتبط با کار قربانی شده‌اند. این اعداد باورپذیر است؟ ساخت و تعمیر هشت استادیوم، مترو و بزگراه و هتل و... در طول یک دهه و فقط ۴۰ قربانی؟ اگر منبع این ادعا کشوری است که به ضوابط و قوانین حقوق‌بشری پایبند نیست، باید در این آمار و ارقام شک کرد. بسیاری از روزنامه‌نگاران از‌جمله گزارشگران روزنامه گاردین انگلیس سعی کرده‌اند آمار و ارقام نزدیک به واقعیت را از لابه‌لای اسناد و مدارک منتشر‌شده از این وقایع بیرون بکشند. آنها می‌گویند رسیدن به رقم‌های واقعی سخت‌تر از آن چیزی است که تصور بکنید. قطری‌ها اطلاعات و گزارش‌های درستی از این وقایع منتشر نکرده‌اند. با این همه قطر می‌گوید در سال‌های ۲۰۱۰ تا ۲۰۱۹ بیش از ۱۵ هزار شهروند غیر‌قطری در این کشور جان باخته‌اند. بررسی‌های روزنامه گاردین در سال ۲۰۲۱ نشان می‌دهد شش‌هزار‌و ۵۰۰ نفر از این قربانیان، کارگران مهاجر هندی، پاکستانی، بنگلادشی، نپالی و سریلانکایی بوده‌اند. جزئیات فوت آنها چندان بر‌اساس شغل و محل کار طبقه‌بندی‌شده و دقیق نیست؛ اما به‌هر‌حال دولت قطر گفته بود ۳۰ هزار کارگر خارجی برای فعالیت در زمینه ساخت‌وساز استادیوم‌ها به کار گرفته است.
کارگران چگونه جان باخته‌اند؟
میانگین دمای هوا در قطر برای پنج ماه از سال بیش از 37.7 درجه سانتی‌گراد است. به‌همین‌دلیل هم برخلاف رسم همیشگی، برگزاری مسابقات جام جهانی به میزبانی قطر از تابستان به پاییز موکول شد تا بازیکنان و هواداران فوتبال از گرما و دمای بالای هوا آسیب نبینند؛ اما این شرایط برای کارگرانی که استادیوم‌ها، هتل‌ها، بزرگراه‌ها و متروی قطر را ساختند، برقرار نبوده است. آنها در هر شرایطی مجبور به کار و فعالیت بوده‌اند و حتما از گرما آسیب دیده‌اند. علاوه بر گرما، شرایط گاه ناایمن، بیماری، فشارهای روحی و روانی ناشی از فعالیت طولانی را که حتی منجر به خودکشی برخی کارگران شده هم باید در نظر گرفت. سازمان عفو بین‌الملل پیرو گزارش گاردین، قطر را متهم کرد در گواهی فوت کارگران مهاجر، تنها به نوشتن «علل طبیعی» یا «نارسایی قلبی» اکتفا می‌کند و توضیح بیشتری نمی‌دهد. سازمان عفو بین‌الملل تأکید کرد این‌گونه گواهی فوت صادر‌کردن در‌واقع قطر را از پرداخت هرگونه غرامت به خانواده‌های متوفی معاف می‌کند.
آنها همچنین متوجه شدند قطر ۷۰ درصد مرگ‌و‌میر مربوط به کارگران خارجی را به‌درستی طبقه‌بندی نمی‌کند. سازمان بین‌المللی کار در واکنش به این وقایع اعلام کرد علت اصلی مرگ‌و‌میر کارگران خارجی سقوط از ارتفاع و همچنین تصادف در مسیر کار بوده است. برای نمونه می‌شود به شرح حال کارگری نپالی به نام گانگارام ماندال اشاره کرد. او سال ۲۰۱۸ وارد قطر شد تا کارگری کند و برای زن و هفت دخترش پول بفرستد. ماندال برای آمدن به قطر و استخدام پول قرض کرده بود؛ اما در عوض فقط روزی یک دلار درآمد کسب کرد! این کارگر نپالی پس از دو سال کار بیمار شد و فوت کرد. در گواهی فوت او نوشته شد مرگ به علت نارسایی قلبی، از مجموعه علل طبیعی.
واکنش مقامات قطری چه بوده است؟
قطری‌ها البته این ادعاها و آمار و ارقام را نپذیرفته‌اند؛ اما در عمل و در پنج سال اخیر سعی کرده‌اند قانون کار این کشور را اصلاح کنند. منتقدان می‌گویند اصلاحات قطر کافی نیست و قانون کار این کشور همچنان حامی حقوق کارگران نیست. هزاران کارگر مهاجر در قطر همچنان از تأخیر در پرداخت دستمزد رنج می‌برند، از مرخصی محروم هستند و از ایمنی محل کار برخوردار نیستند و... . به‌هر‌حال در سال ۲۰۲۱ حداقل دستمزد برای کارگران در قطر ۲۷۵ دلار در ماه تعیین شد.
