ایران و آمریکا؛ مذاکراتی زیر سایه بی‌اعتمادی و تحولات منطقه‌ای
در بحبوحه تنش‌های مزمن خاورمیانه و در حالی‌که افق احیای برجام تیره‌تر از همیشه به نظر می‌رسد، ایران و آمریکا همچنان درگیر دیپلماسی‌اند. پس از خروج دولت ترامپ از توافق هسته‌ای در سال ۲۰۱۸ و بازگشت تحریم‌ها، امید به بازسازی اعتماد از‌دست‌رفته میان طرفین هر روز کمتر شد. با وجود روی کار آمدن جو بایدن و وعده بازگشت به برجام، نه واشنگتن اراده سیاسی قاطعی از خود نشان داد و نه تهران حاضر شد بدون تضمین‌های عملی به میز مذاکره بازگردد.در سه سال گذشته، مذاکرات به‌صورت پراکنده و عمدتا غیرمستقیم در وین، دوحه و عمان ادامه یافته‌اند؛
سیدمهرداد بنی‌هاشمی کهنگی: در بحبوحه تنش‌های مزمن خاورمیانه و در حالی‌که افق احیای برجام تیره‌تر از همیشه به نظر می‌رسد، ایران و آمریکا همچنان درگیر دیپلماسی‌اند. پس از خروج دولت ترامپ از توافق هسته‌ای در سال ۲۰۱۸ و بازگشت تحریم‌ها، امید به بازسازی اعتماد از‌دست‌رفته میان طرفین هر روز کمتر شد. با وجود روی کار آمدن جو بایدن و وعده بازگشت به برجام، نه واشنگتن اراده سیاسی قاطعی از خود نشان داد و نه تهران حاضر شد بدون تضمین‌های عملی به میز مذاکره بازگردد.در سه سال گذشته، مذاکرات به‌صورت پراکنده و عمدتا غیرمستقیم در وین، دوحه و عمان ادامه یافته‌اند؛ اما هر بار یا به مانع تازه‌ای خورده‌اند یا قربانی یک تحول منطقه‌ای شده‌اند. واقعیت این است که پرونده هسته‌ای ایران دیگر تنها به توان غنی‌سازی یا نظارت‌های آژانس محدود نمی‌شود، بلکه بخشی از یک بازی بزرگ‌تر ژئوپلیتیکی است که رقابت‌های منطقه‌ای، تحولات امنیتی و جایگاه ایران در نظم جهانی آینده را نیز در‌بر می‌گیرد.
بن‌بست در دیپلماسی و پیچیدگی‌های چندلایه
یکی از دلایل اصلی تطویل مذاکرات، تبدیل‌شدن توافق هسته‌ای به مسئله‌ای حیثیتی برای هر دو طرف است. از نگاه ایران، بازگشت آمریکا به برجام باید با تضمین‌هایی همراه باشد؛ از‌جمله لغو مؤثر تحریم‌ها، راستی‌آزمایی و تعهد به عدم خروج مجدد. در مقابل، از دید واشنگتن نگرانی‌ها فقط هسته‌ای نیستند؛ آمریکا خواهان گفت‌وگویی گسترده‌تر درباره برنامه موشکی ایران، سیاست‌های منطقه‌ای تهران و... است. از این‌رو، گفت‌وگویی که قرار بود صرفا فنی باشد، عملا وارد حوزه‌های دیگر شده است. این پیچیدگی در شرایطی رخ می‌دهد که فضای داخلی هر دو کشور نیز پذیرای مصالحه آسان نیست. در ایران، فشارهای اقتصادی و انتظار افکار عمومی برای رفع تحریم‌ها، با بدبینی تاریخی به غرب در تقابل است. در آمریکا نیز جمهوری‌خواهان و حتی بخشی از دموکرات‌ها، احیای توافق را بدون امتیازات تازه از سوی تهران، نوعی شکست سیاسی تلقی می‌کنند.
تحولات منطقه‌ای؛ از جنگ غزه تا نزدیکی ایران و روسیه
نمی‌توان روند مذاکرات را بدون در نظر گرفتن تحولات منطقه‌ای تحلیل کرد. در‌واقع، یکی از نگرانی‌های آمریکا و متحدان منطقه‌ای‌اش، آن است که احیای برجام منجر به تزریق منابع مالی تازه به ایران و تقویت موقعیت منطقه‌ای آن شود.
آینده چه می‌گوید؛ بازگشت به برجام یا توافق موقت؟
در شرایط فعلی، برخی تحلیلگران از احتمال «توافق موقت» یا «تفاهم فنی محدود» میان ایران و آژانس سخن می‌گویند؛ توافقی که ممکن است به کاهش تنش‌های فوری کمک کند، اما جایگزین واقعی برای برجام نخواهد بود. ایران در حال حاضر سطح غنی‌سازی اورانیوم خود را تا مرز ۶۰ درصد رسانده است.
کلام پایانی: نیاز به بازتعریف واقع‌گرایانه
گفت‌وگوها میان ایران و آمریکا همچنان ممکن است، اما تنها در صورتی که هر دو طرف به بازتعریف اهداف خود براساس واقع‌گرایی تن دهند. ایران نمی‌تواند به‌صورت هم‌زمان خواهان رفع همه تحریم‌ها باشد، اما در عین حال از دادن حداقل امتیازات فنی و سیاسی خودداری کند. آمریکا نیز نمی‌تواند انتظار داشته باشد که بدون اعتمادسازی و ارائه تضمین‌های واقعی، تهران به توافقی پرهزینه بازگردد.
اگرچه فضای کنونی آکنده از بدبینی و بی‌اعتمادی است، اما تجربه نشان داده دیپلماسی همچنان کم‌هزینه‌ترین ابزار برای مهار بحران‌های پیچیده در جهان است.
آخرین اخبار روزنامه را از طریق این لینک پیگیری کنید.
