رؤیای استقلال از دلار

در دی‌ماه سال گذشته سه کشور فرانسه، آلمان و انگلستان از ایجاد شبکه مالی موسوم بهINSTEX (Instrument In Support Of Trade Exchange) خبر دادند که تا امروز مناقشات زیادی داشته است. INSTEX در اصل وسیله منظور ویژه یا (SPV (Special Purpose Vehicle است که درصدد آن است از برجام در مقابل خروج یک‌جانبه آمریکا صیانت کند.

ایالات متحده بعد از خروج از برجام، علاوه بر تحریم‌های قبل از برجام، دست به ایجاد تحریم‌های جدیدی زد که منجر به تحریم‌شدن بیش از ۵۰ بانک ایران شد که البته نام بانک مرکزی ایران نیز در بین نام بانک‌های ایرانی به چشم می‌خورد. وضع و اعمال تحریم‌ها به‌طور معمول مربوط به نهاد‌هایی می‌شود که از لحاظ قضائی با کشور تحریم‌کننده به‌طور مستقیم ارتباط دارند؛ به این معنا که کشور تحریم‌کننده از نهادهایی که بر آنها صلاحیت قضائی دارد، درخواست می‌کند ‌‌از مراودات مالی با کشور هدف جلوگیری کنند؛ اما تحریم‌های فراسرزمینی آمریکا پا را فراتر می‌گذارد، به این معنا که نه‌تنها افراد و نهادهای مالی خود را از مراودات با کشور هدف منع می‌کند، بلکه مانع داشتن مراودات مالی آنها با شرکت‌ها و نهادهای ثالث نیز می‌شود. به این صورت است که تحریم‌های فراسرزمینی آمریکا بر نهادهای غیرآمریکایی که آمریکا صلاحیت قضائی قضاوت بر آنها را ندارد، تحمیل می‌شود.
برای مثال به‌همین‌دلیل است که مدیر ارشد مالی شرک هوآوی به تقلب محکوم شد. به گفته وزارت دادگستری آمریکا مدیر ارشد هوآوی با دروغ‌گفتن درباره کسب‌و‌کار این شرکت با ایران، بانک آمریکایی را در معرض نقض قوانین ایالات متحده قرار داده است. یا مثال دیگر موضوع قطع ارتباط بانک‌های ایرانی با SWIFT است.
واکنش به تحریم های امریکا
اتحادیه اروپا دو راهکار اصلی را برای صیانت از برجام تا به امروز در پیش گرفته است، اول به‌روزرسانی قوانین مسدودکننده که از زمان تحریم کوبا (۱۹۹۶) از جانب ایالات متحده توسط اتحادیه اروپا به وجود آمده است.
اعمال غیرمستقیم تحریم‌های آمریکا نقض‌کننده قوانین بین‌المللی، از جمله قانون تجارت جهانی(WTO) و منشور سازمان ملل است و سیستم تجارت بین‌المللی را تهدید می‌کند؛ اما قدم دوم همان‌گونه که بیان شد ایجاد ساختار مالی یا همان INSTEX است که البته روش مؤثرتری نسبت به قوانین مسدودکننده است. INSTEX در اصل یک سیستم دادوستد است که شرکت‌های اروپایی را کاملا از سیستم‌های بانکی آمریکا مستقل می‌کند و قرار است جایگزین SWIFT شود و روابط اقتصادی شرکت‌های ایرانی و اروپایی را تأمین کند. تفاوت اصلی INSTEX و قوانین مسدودکننده اروپایی در این است که قوانین مسدودکننده توانایی حذف مؤثر آمریکا از روابط اقتصادی بین شرکت‌های ایرانی و اروپایی را ندارد و به‌هرحال تحریم‌های فراسرزمینی آمریکا گریبان شرکت‌های اروپایی را نیز می‌گیرد، ازاین‌رو قوانین مسدود‌کننده به‌اندازه سیستم مالی INSTEX توانایی ایجاد یک کانال مالی امن برای دادوستد را ندارد؛
اما INSTEX چگونه کار می‌کند؟
برای مثال تحت این مدل، یک معامله‌گر سوخت اروپایی با خرید نفت از ایران می‌تواند با یک تولید‌کننده اروپایی که ماشین‌آلات را به یک شرکت ایرانی عرضه می‌کند، در تعامل باشد. به این معنی که خریدار اروپایی نفت به فروشنده ایرانی پولی پرداخت نخواهد کرد، بلکه آن را به تولیدکننده اروپایی خواهد داد. در همان زمان در ایران، خریدار ایرانی ماشین‌آلات به فروشنده اروپایی پولی پرداخت نخواهد کرد، بلکه پول خود را به فروشنده نفت ایران می‌دهد. به این صورت یک سیستم موازی برای دادوستد بین ایران و اتحادیه اروپا به وجود خواهد آمد که از طرف آمریکا قابل ردگیری نیست و سیستم‌های معمول مراودات مالی بین‌المللی را دور می‌زند. این ساختار موازی به زیرساخت از طرف ایران و اتحادیه اروپا نیاز دارد.
حتی اگر INSTEX شکست بخورد، به نظر می‌رسد به‌دلیل افزایش اعمال سیاست‌های اقتصادی یک‌جانبه‌گرایانه توسط آمریکا، تمایل بین‌المللی برای جایگزینی یک سیستم پرداخت مستقل از دلار رو به افزایش است. روندی که با دوران ترامپ آغاز نشد؛ اما تحت مدیریت او تسریع شده است. مثال بارز این موضوع عنوان سوم قانون هلمز- برتون است که این اجازه را به شهروندان آمریکایی می‌داد تا از نهادها و اشخاص خارجی به‌دلیل اموال مصادره‌شده در انقلاب ۱۹۵۹ کوبا شکایت کنند که این قانون از زمان تصویب در سال ۱۹۹۶ به‌دلیل عواقب فراوان و مشکلات فنی و حقوقی توسط رؤسای جمهور آمریکا معلق می‌شد تا آنکه در ژانویه ۲۰۱۹ ترامپ قصد خود را از اجرائی‌کردن این قانون علنی کرد. ‌‌از موضوعات دیگر، بحث اعمال تعرفه‌های آمریکا بر چین و ایجاد جنگ تجاری است، موضوعات این‌چنینی جامعه جهانی را به سمت کاهش وابستگی به دلار سوق خواهد داد.

در دی‌ماه سال گذشته سه کشور فرانسه، آلمان و انگلستان از ایجاد شبکه مالی موسوم بهINSTEX (Instrument In Support Of Trade Exchange) خبر دادند که تا امروز مناقشات زیادی داشته است. INSTEX در اصل وسیله منظور ویژه یا (SPV (Special Purpose Vehicle است که درصدد آن است از برجام در مقابل خروج یک‌جانبه آمریکا صیانت کند.

ایالات متحده بعد از خروج از برجام، علاوه بر تحریم‌های قبل از برجام، دست به ایجاد تحریم‌های جدیدی زد که منجر به تحریم‌شدن بیش از ۵۰ بانک ایران شد که البته نام بانک مرکزی ایران نیز در بین نام بانک‌های ایرانی به چشم می‌خورد. وضع و اعمال تحریم‌ها به‌طور معمول مربوط به نهاد‌هایی می‌شود که از لحاظ قضائی با کشور تحریم‌کننده به‌طور مستقیم ارتباط دارند؛ به این معنا که کشور تحریم‌کننده از نهادهایی که بر آنها صلاحیت قضائی دارد، درخواست می‌کند ‌‌از مراودات مالی با کشور هدف جلوگیری کنند؛ اما تحریم‌های فراسرزمینی آمریکا پا را فراتر می‌گذارد، به این معنا که نه‌تنها افراد و نهادهای مالی خود را از مراودات با کشور هدف منع می‌کند، بلکه مانع داشتن مراودات مالی آنها با شرکت‌ها و نهادهای ثالث نیز می‌شود. به این صورت است که تحریم‌های فراسرزمینی آمریکا بر نهادهای غیرآمریکایی که آمریکا صلاحیت قضائی قضاوت بر آنها را ندارد، تحمیل می‌شود.
برای مثال به‌همین‌دلیل است که مدیر ارشد مالی شرک هوآوی به تقلب محکوم شد. به گفته وزارت دادگستری آمریکا مدیر ارشد هوآوی با دروغ‌گفتن درباره کسب‌و‌کار این شرکت با ایران، بانک آمریکایی را در معرض نقض قوانین ایالات متحده قرار داده است. یا مثال دیگر موضوع قطع ارتباط بانک‌های ایرانی با SWIFT است.
واکنش به تحریم های امریکا
اتحادیه اروپا دو راهکار اصلی را برای صیانت از برجام تا به امروز در پیش گرفته است، اول به‌روزرسانی قوانین مسدودکننده که از زمان تحریم کوبا (۱۹۹۶) از جانب ایالات متحده توسط اتحادیه اروپا به وجود آمده است.
اعمال غیرمستقیم تحریم‌های آمریکا نقض‌کننده قوانین بین‌المللی، از جمله قانون تجارت جهانی(WTO) و منشور سازمان ملل است و سیستم تجارت بین‌المللی را تهدید می‌کند؛ اما قدم دوم همان‌گونه که بیان شد ایجاد ساختار مالی یا همان INSTEX است که البته روش مؤثرتری نسبت به قوانین مسدودکننده است. INSTEX در اصل یک سیستم دادوستد است که شرکت‌های اروپایی را کاملا از سیستم‌های بانکی آمریکا مستقل می‌کند و قرار است جایگزین SWIFT شود و روابط اقتصادی شرکت‌های ایرانی و اروپایی را تأمین کند. تفاوت اصلی INSTEX و قوانین مسدودکننده اروپایی در این است که قوانین مسدودکننده توانایی حذف مؤثر آمریکا از روابط اقتصادی بین شرکت‌های ایرانی و اروپایی را ندارد و به‌هرحال تحریم‌های فراسرزمینی آمریکا گریبان شرکت‌های اروپایی را نیز می‌گیرد، ازاین‌رو قوانین مسدود‌کننده به‌اندازه سیستم مالی INSTEX توانایی ایجاد یک کانال مالی امن برای دادوستد را ندارد؛
اما INSTEX چگونه کار می‌کند؟
برای مثال تحت این مدل، یک معامله‌گر سوخت اروپایی با خرید نفت از ایران می‌تواند با یک تولید‌کننده اروپایی که ماشین‌آلات را به یک شرکت ایرانی عرضه می‌کند، در تعامل باشد. به این معنی که خریدار اروپایی نفت به فروشنده ایرانی پولی پرداخت نخواهد کرد، بلکه آن را به تولیدکننده اروپایی خواهد داد. در همان زمان در ایران، خریدار ایرانی ماشین‌آلات به فروشنده اروپایی پولی پرداخت نخواهد کرد، بلکه پول خود را به فروشنده نفت ایران می‌دهد. به این صورت یک سیستم موازی برای دادوستد بین ایران و اتحادیه اروپا به وجود خواهد آمد که از طرف آمریکا قابل ردگیری نیست و سیستم‌های معمول مراودات مالی بین‌المللی را دور می‌زند. این ساختار موازی به زیرساخت از طرف ایران و اتحادیه اروپا نیاز دارد.
حتی اگر INSTEX شکست بخورد، به نظر می‌رسد به‌دلیل افزایش اعمال سیاست‌های اقتصادی یک‌جانبه‌گرایانه توسط آمریکا، تمایل بین‌المللی برای جایگزینی یک سیستم پرداخت مستقل از دلار رو به افزایش است. روندی که با دوران ترامپ آغاز نشد؛ اما تحت مدیریت او تسریع شده است. مثال بارز این موضوع عنوان سوم قانون هلمز- برتون است که این اجازه را به شهروندان آمریکایی می‌داد تا از نهادها و اشخاص خارجی به‌دلیل اموال مصادره‌شده در انقلاب ۱۹۵۹ کوبا شکایت کنند که این قانون از زمان تصویب در سال ۱۹۹۶ به‌دلیل عواقب فراوان و مشکلات فنی و حقوقی توسط رؤسای جمهور آمریکا معلق می‌شد تا آنکه در ژانویه ۲۰۱۹ ترامپ قصد خود را از اجرائی‌کردن این قانون علنی کرد. ‌‌از موضوعات دیگر، بحث اعمال تعرفه‌های آمریکا بر چین و ایجاد جنگ تجاری است، موضوعات این‌چنینی جامعه جهانی را به سمت کاهش وابستگی به دلار سوق خواهد داد.