در برآورد خسارت سیل عجله نکنیم
مینا حسینپورطهرانی.دانشجوی دکترای مدیریت مخاطرات از دانشگاه نیوکسل استرالیا
به طور معمول در روزهای نخستین وقوع سیلاب، با آمار متعددی از میزان خسارات مناطق آسیبدیده مواجه میشویم که این آمار با اطلاعات ضدونقیض فراوانی در میان گروهها و اقشار مختلف مردم و سازمانهای متعدد دست به دست میشود. آماری که ظاهرا برآمده از تخمین خانهها، زیرساختها و اراضی تخریبشده است و طي زمان این اطلاعات مرتبا دستخوش تغییرات میشود.شاید بدانید که خسارت سیلاب به دو دسته اصلی ملموس و غیرملموس طبقهبندی میشود. اما آنچه برآورد خسارت سیلاب را در رابطه با این دو دسته خسارت ذکرشده متمایز میکند، آسانتربودن برآورد پولی اثرات ملموس در برابر اثرات غیرملموس خسارات سیل به دلیل ماهیت غیراجتماعیبودن آنهاست و بنابراين آنچه در اکثر این تخمینها نادیده گرفته میشود تخمین دقیق خسارات غیرمستقیم و غیرملموسی است که ماهیت اجتماعی دارند. اگرچه اثر طولانیمدتی که خسارات غیرملموس روی منطقه و مردم آسیبدیده بر جای میگذارد، میتواند برنامهریزان را به تعمقی دقیقتر نسبت به وضعیت مردم آسیبدیده و ملاحظات رفاهی، روانی و اجتماعی آنها سوق دهد .(Olesen et al., 2017)
ارزیابی اثرات غیرملموس و کمیکردن آنها کار آسانی نیست، از این حیث که بر اساس دیدگاه هر فرد برآورد خسارت آن میتواند تغییر کند. به طور مثال، مرگ، خسارت جانی و جراحت، استرس و ترس همگی از جمله اثرات غیرمستقیم این رویداد محسوب میشوند. همچنین تحت تأثیر قرارگرفتن زندگی افراد در طولانیمدت و حتی آلودهشدن محیط زیست یا تغییرات اکولوژیکی منطقه، ازبینرفتن بقایای باستانشناسی که نشان از پیشينه فرهنگی آن جامعه دارد، جابهجایی، خاطرات و نوستالژی افراد نسبت به گذشته، همگی از اثرات غیرملموس سیل محسوب میشوند. در نتیجه ضرورت توجه به رهیافت چندرشتهای که تصویر کاملتری از کل خسارت سیل را با تأکید بر ملاحظات مهندسی، علوم اجتماعی و دانش اقتصادی نمایان کند، آشکارتر
میشود (Schanze et al., 2007).
به طور معمول، در مطالعات جهانی مربوط به کمیکردن اثرات غیرملموس خسارات ناشی از رخداد سیل، از توابع و نمودارهای ریاضی مربوط به ارتفاع سطح آب و ارتباط آن با پارامترهای غیرملموس استفاده میشود. حال این سؤال پیش میآید که با توجه به وابستهبودن این پارامتر به دیدگاه هر فرد نسبت به نوع و میزان خسارات غیرملموسی مانند ترس، استرس و افسردگی آیا میتوان بر اساس فرمولهای ریاضی و نسبت میان ارتفاع سطح آب، میزان خسارت غیرملموس را در افراد فرموله کرده و بر اساس آن تخمین زد که آن خسارت چه میزان روی درآمد، عملکرد و بهرهوری افراد از نظر اقتصادی تأثیر گذاشته و برابر چه میزان خسارت اقتصادی است؟ به راستی راهکار برآورد پولی خسارات غیرملموس چیست؟ آیا برآورد پولی خسارت غیرملموس راهکار درستی است؟نکته قابل توجه دیگر، متولی اصلی برآورد خسارت سیل است که با توجه به ابعاد گسترده پیامدهای منفی سیل و چندوجهی و بینرشتهای بودن مدیریت ریسک سیلاب، مسئولیت این برآورد نمیتواند به یک یا نهایتا دو وزارتخانه یا سازمان محول شود و لزوم همکاری و مشارکت بینسازمانی چند وزارتخانه و سازمانهای وابسته به آنها و از جمله وزارت کشور، جهاد کشاورزی،
راه، مسکن و شهرسازی، نیرو، بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، ارتباطات و نیز رفاه و تأمین اجتماعی و سازمانهایی نظیر مدیریت بحران، بهزیستی و سازمان امور اجتماعی، محیط زیست، جنگلداری و مراتع، زمینشناسی و نقشهبرداری را طلب میکند. وجود تسهیلگران مرتبط جهت هماهنگی اقدامات مشترک و تسهیل در انتشار اطلاعات سازمانی و ایجاد یک پایگاه مشترک در این مورد پیشنهاد میشود.نگارنده بر این باور است که اقدامات شتابزده و هیجانی برای برآورد خسارت سیل و رقابتهای سازمانی برای اقناع مراجع ذیربط برای گرفتن بودجه بیشتر از دولت نه تنها کارساز نیست، بلکه چنانچه به پیامدهای طولانیمدت آن بنگریم، ضررهای جبرانناپذیری را هم به بدنه دولت و هم به مردم این سرزمین چه از نظر اعتماد عمومی و چه کسری بودجه بیشتر در سالهای آتی و نسلهای آینده وارد کردهایم.
به طور معمول در روزهای نخستین وقوع سیلاب، با آمار متعددی از میزان خسارات مناطق آسیبدیده مواجه میشویم که این آمار با اطلاعات ضدونقیض فراوانی در میان گروهها و اقشار مختلف مردم و سازمانهای متعدد دست به دست میشود. آماری که ظاهرا برآمده از تخمین خانهها، زیرساختها و اراضی تخریبشده است و طي زمان این اطلاعات مرتبا دستخوش تغییرات میشود.شاید بدانید که خسارت سیلاب به دو دسته اصلی ملموس و غیرملموس طبقهبندی میشود. اما آنچه برآورد خسارت سیلاب را در رابطه با این دو دسته خسارت ذکرشده متمایز میکند، آسانتربودن برآورد پولی اثرات ملموس در برابر اثرات غیرملموس خسارات سیل به دلیل ماهیت غیراجتماعیبودن آنهاست و بنابراين آنچه در اکثر این تخمینها نادیده گرفته میشود تخمین دقیق خسارات غیرمستقیم و غیرملموسی است که ماهیت اجتماعی دارند. اگرچه اثر طولانیمدتی که خسارات غیرملموس روی منطقه و مردم آسیبدیده بر جای میگذارد، میتواند برنامهریزان را به تعمقی دقیقتر نسبت به وضعیت مردم آسیبدیده و ملاحظات رفاهی، روانی و اجتماعی آنها سوق دهد .(Olesen et al., 2017)
ارزیابی اثرات غیرملموس و کمیکردن آنها کار آسانی نیست، از این حیث که بر اساس دیدگاه هر فرد برآورد خسارت آن میتواند تغییر کند. به طور مثال، مرگ، خسارت جانی و جراحت، استرس و ترس همگی از جمله اثرات غیرمستقیم این رویداد محسوب میشوند. همچنین تحت تأثیر قرارگرفتن زندگی افراد در طولانیمدت و حتی آلودهشدن محیط زیست یا تغییرات اکولوژیکی منطقه، ازبینرفتن بقایای باستانشناسی که نشان از پیشينه فرهنگی آن جامعه دارد، جابهجایی، خاطرات و نوستالژی افراد نسبت به گذشته، همگی از اثرات غیرملموس سیل محسوب میشوند. در نتیجه ضرورت توجه به رهیافت چندرشتهای که تصویر کاملتری از کل خسارت سیل را با تأکید بر ملاحظات مهندسی، علوم اجتماعی و دانش اقتصادی نمایان کند، آشکارتر
میشود (Schanze et al., 2007).
به طور معمول، در مطالعات جهانی مربوط به کمیکردن اثرات غیرملموس خسارات ناشی از رخداد سیل، از توابع و نمودارهای ریاضی مربوط به ارتفاع سطح آب و ارتباط آن با پارامترهای غیرملموس استفاده میشود. حال این سؤال پیش میآید که با توجه به وابستهبودن این پارامتر به دیدگاه هر فرد نسبت به نوع و میزان خسارات غیرملموسی مانند ترس، استرس و افسردگی آیا میتوان بر اساس فرمولهای ریاضی و نسبت میان ارتفاع سطح آب، میزان خسارت غیرملموس را در افراد فرموله کرده و بر اساس آن تخمین زد که آن خسارت چه میزان روی درآمد، عملکرد و بهرهوری افراد از نظر اقتصادی تأثیر گذاشته و برابر چه میزان خسارت اقتصادی است؟ به راستی راهکار برآورد پولی خسارات غیرملموس چیست؟ آیا برآورد پولی خسارت غیرملموس راهکار درستی است؟نکته قابل توجه دیگر، متولی اصلی برآورد خسارت سیل است که با توجه به ابعاد گسترده پیامدهای منفی سیل و چندوجهی و بینرشتهای بودن مدیریت ریسک سیلاب، مسئولیت این برآورد نمیتواند به یک یا نهایتا دو وزارتخانه یا سازمان محول شود و لزوم همکاری و مشارکت بینسازمانی چند وزارتخانه و سازمانهای وابسته به آنها و از جمله وزارت کشور، جهاد کشاورزی،
راه، مسکن و شهرسازی، نیرو، بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، ارتباطات و نیز رفاه و تأمین اجتماعی و سازمانهایی نظیر مدیریت بحران، بهزیستی و سازمان امور اجتماعی، محیط زیست، جنگلداری و مراتع، زمینشناسی و نقشهبرداری را طلب میکند. وجود تسهیلگران مرتبط جهت هماهنگی اقدامات مشترک و تسهیل در انتشار اطلاعات سازمانی و ایجاد یک پایگاه مشترک در این مورد پیشنهاد میشود.نگارنده بر این باور است که اقدامات شتابزده و هیجانی برای برآورد خسارت سیل و رقابتهای سازمانی برای اقناع مراجع ذیربط برای گرفتن بودجه بیشتر از دولت نه تنها کارساز نیست، بلکه چنانچه به پیامدهای طولانیمدت آن بنگریم، ضررهای جبرانناپذیری را هم به بدنه دولت و هم به مردم این سرزمین چه از نظر اعتماد عمومی و چه کسری بودجه بیشتر در سالهای آتی و نسلهای آینده وارد کردهایم.