4دهه حركت براي توسعه نفت
اكتشاف ذخاير نفت و گاز در فلات قاره ايران از يك قرن پيش آغاز و بخش عمدهاي از اين ذخاير كشف شده و مورد بهرهبرداري قرار گرفته است. اكتشاف نفت و گاز در حقيقت پايه و پشتوانه فعاليتهاي بعدي در زنجيره ارزش نفت و گاز است. در دهه دوم انقلاب اسلامي و پس از اتمام جنگ تحميلي، آهنگ فعاليتهاي اكتشافي در كشور بهتدريج سرعت گرفت و امكانات بيشتري به آن تخصيص داده شد. كشف ميدان گازي پارس جنوبي كه يكي از بزرگترين منابع گازي جهان به شمار ميرود، كشف ميدانهاي عظيم نفتي آزادگان و يادآوران، از مهمترين دستاوردهاي فعاليتهاي اكتشافي اين سالهاست. در كنار اين دو ميدان بيش از 60 ميدان ديگر هم كشف شده است. همزمان با گسترش فعاليتهاي اكتشافي و افزايش ذخاير نفت و گاز كشور، تلاشي چشمگير در توسعه ميادين نفت و گاز همراه با توجه ويژه به توسعه ميادين مشترك با كشورهاي همسايه، از طريق عقد قراردادهاي بيع متقابل و فاينانس و همچنين از محل منابع داخلي شركت ملي نفت ايران به عمل آمد. با انجام پروژههاي نگهداشت توان توليد، اجراي طرحهاي توسعه ميادين نفتي، احداث كارخانجات نمكزدايي و نيز انجام طرحهاي توليد صيانتي از مخازن شامل برنامههاي
تزريق گاز و آب به ميادين نفتي، علاوه بر جبران افت طبيعي توليد مخازن، تلاش فراوان در زمينه توليد نفت خام انجام شد.
مقايسه توليد هيدروكربورها در سالهاي قبل و بعد از انقلاب
1-توليد نفت خام
بررسيهاي انجامشده نشان ميدهد توليد نفتخام غيرصيانتي قبل از انقلاب اسلامي در جهت افزايش سود شركتها و كارتلهاي نفتي و تأمين سوخت ارزان براي كشورهاي صنعتي صورت ميگرفته است. اين حجم بالاي توليد كاملا مغاير با اصول توليد صيانتي بوده و دليلي بر توان توليد براساس اصل بهينهسازي و ظرفيت پايدار توليد نبوده است. صنعت نفت ايران تا قبل از انقلاب در اختيار شركتهاي خارجي قرار داشت بهطوري كه بدون توجه به نوع مخازن نفتي ايران، عدم استفاده از روشهاي صحيح توليد و اجراي پروژههاي صيانت از مخازن، سعي در استخراج و چپاول هرچه بيشتر و سريعتر از اين مخازن را داشتند، بهطوريكه مخازن نفتي ايران روزبهروز فرسودهتر شدند.
2-تزريق گاز به ميادين نفتي
به منظور برداشت صيانتي از مخازن نفتي كشور و افزايش ضريب بازيافت آنها، عمليات تزريق گاز به آنها ضرورتي اجتنابناپذير است. ميزان تزريق گاز به ميادين نفتي در سال 1396 نسبت به سال 1357 بيش از 30 برابر افزايش يافته است بهطوريكه هماكنون در 9 ميدان از ميادين نفتي خشكي (ميادين بيبيحكيمه، پارسي، آغاجاري، كوپال، گچساران، مارون، كرنج، نرگسي و هفتگل) تزريق گاز صورت گرفته و همچنين بازگرداني گاز در ميدان پازنان و تزريق امتزاجي گاز در ميدان دارخوين در حال انجام است.
3-توليد گاز طبيعي
ارزيابي توليد اين حامل انرژي نشان ميدهد متوسط توليد گاز طبيعي در سال 1357 معادل 110 ميليون مترمكعب در روز بوده كه اين ميزان در سال 1396 به 846 ميليون مترمكعب در روز افزايش يافته است (حدود هشت برابر) كه اين امر نشاندهنده توسعه گسترده ميادين گازي كشور در سالهاي پس از پيروزي انقلاب اسلامي است. با توجه به اهميت رو به رشد گاز طبيعي در تأمين انرژي جهان، توليد هر چه بيشتر گاز طبيعي موجب ايجاد مزيت استراتژيك در ديپلماسي خارجي كشور خواهد شد.
4-توليد ميعانات گازي
به تبع افزايش توليد گاز طبيعي در سالهاي پس از انقلاب اسلامي، توليد ميعانات گازي نيز افزايشی چشمگير يافته است، بهطوري كه توليد اين محصول در سال 1396 نسبت به سال 1357 بيش از 20 برابر افزايش يافته است.
5-توليد و توسعه ميادين مشترك نفتي كشور
يكي ديگر از سياستهاي عمده وزارت نفت در راستاي سياستهاي كلي برنامه ملي اقتصاد مقاومتي، تمركز بر توسعه ميادين مشترك نفتي كشور بهويژه ميادين مشترك غرب كارون بوده است، بهطوري كه توليد نفتخام از اين ميادين در سالهاي پس از انقلاب آغاز شده و در اين راستا طرحهاي توسعه ميادين يادآوران (فاز اول)، آزادگان شمالي (فاز اول) و نيز طرح توسعه ميدان ياران شمالي در سالهاي اخير تكميل و مورد بهرهبرداري قرار گرفته است. همچنين توليد از ميدان ياران جنوبي نيز در سال 1396 آغاز شده است.
6-توسعه ميدان گازي پارس جنوبي
ميدان گازي پارس جنوبي يكي از بزرگترين منابع گازي جهان است كه روي خط مرزي مشترك ايران و قطر در خليجفارس و به فاصله صدكيلومتري ساحل جنوبي ايران قرار گرفته است. در سال 1369 با حفر اولين چاه اكتشافي در اين ميدان و براساس نتايج حاصل از لرزهنگاري، وجود گاز تأیيد شد. وسعت اين ميدان 9700 كيلومترمربع بوده كه بخش متعلق به ايران3700 كيلومترمربع است. براساس آخرين برآوردهاي انجامشده، ذخيره در جاي اين بخش حدود 14,2 تريليون مترمكعب و همچنين داراي ذخيرهاي بالغ بر 19 ميليارد بشكه ميعانات گازي است. با توجه به وسعت اين ميدان، توسعه آن در فازهاي مختلف مطابق با برنامههاي پنجساله توسعه اقتصادي، اجتماعي و فرهنگي جمهوري اسلامي ايران و با هدف تأمين تقاضاي رو به رشد گاز طبيعي اعم از مصارف داخلي در كشور و تزريق آن به ميادين نفتي بهمنظور صيانت از مخازن و همچنين صادرات گاز در دستور كار وزارت نفت قرار گرفته است.
توليد و صادرات فراوردههاي نفتي اصلي
متوسط توليد پنج فراورده نفتي اصلي (بنزين، گازوئيل، نفت سفيد، نفت كوره و گاز مايع) در سال 1357 معادل صد ميليون ليتر در روز بوده كه اين رقم در نتيجه راهاندازي واحدهاي جديد پالايشي و نيز افزايش ظرفيت واحدهاي قديمي در پالايشگاههاي نفتي كشور در سالهاي پس از پيروزي انقلاب اسلامي، در سال 1396 به 252 ميليون ليتر در روز افزايش يافته است. در سال 1357 صادرات فراوردههاي نفتي اصلي وجود نداشته است، اما بهدليل افزايش توليد محصولات، در سال 1396 به ميزان قابل توجهي، صادرات نفتكوره و نفت گاز صورت پذيرفته است.
افزايش توليد بنزين و گازوئيل
متوسط توليد بنزين در سال 1357 معادل 14.4 ميليون ليتر در روز و متوسط توليد گازوئيل نيز معادل 25 ميليون ليتر در روز بوده است. درنتيجه راهاندازي واحدهاي پالايشگاهي جديد و نيز بهينهسازي واحدهاي پالايشي قديمي در سالهاي پس از پيروزي انقلاب اسلامي، توليد بنزين موتور و گازوئيل در آبانماه سال 1397 بهترتيب به 95 و صد ميليون ليتر در روز افزايش يافته است.
اكتشاف ذخاير نفت و گاز در فلات قاره ايران از يك قرن پيش آغاز و بخش عمدهاي از اين ذخاير كشف شده و مورد بهرهبرداري قرار گرفته است. اكتشاف نفت و گاز در حقيقت پايه و پشتوانه فعاليتهاي بعدي در زنجيره ارزش نفت و گاز است. در دهه دوم انقلاب اسلامي و پس از اتمام جنگ تحميلي، آهنگ فعاليتهاي اكتشافي در كشور بهتدريج سرعت گرفت و امكانات بيشتري به آن تخصيص داده شد. كشف ميدان گازي پارس جنوبي كه يكي از بزرگترين منابع گازي جهان به شمار ميرود، كشف ميدانهاي عظيم نفتي آزادگان و يادآوران، از مهمترين دستاوردهاي فعاليتهاي اكتشافي اين سالهاست. در كنار اين دو ميدان بيش از 60 ميدان ديگر هم كشف شده است. همزمان با گسترش فعاليتهاي اكتشافي و افزايش ذخاير نفت و گاز كشور، تلاشي چشمگير در توسعه ميادين نفت و گاز همراه با توجه ويژه به توسعه ميادين مشترك با كشورهاي همسايه، از طريق عقد قراردادهاي بيع متقابل و فاينانس و همچنين از محل منابع داخلي شركت ملي نفت ايران به عمل آمد. با انجام پروژههاي نگهداشت توان توليد، اجراي طرحهاي توسعه ميادين نفتي، احداث كارخانجات نمكزدايي و نيز انجام طرحهاي توليد صيانتي از مخازن شامل برنامههاي
تزريق گاز و آب به ميادين نفتي، علاوه بر جبران افت طبيعي توليد مخازن، تلاش فراوان در زمينه توليد نفت خام انجام شد.
مقايسه توليد هيدروكربورها در سالهاي قبل و بعد از انقلاب
1-توليد نفت خام
بررسيهاي انجامشده نشان ميدهد توليد نفتخام غيرصيانتي قبل از انقلاب اسلامي در جهت افزايش سود شركتها و كارتلهاي نفتي و تأمين سوخت ارزان براي كشورهاي صنعتي صورت ميگرفته است. اين حجم بالاي توليد كاملا مغاير با اصول توليد صيانتي بوده و دليلي بر توان توليد براساس اصل بهينهسازي و ظرفيت پايدار توليد نبوده است. صنعت نفت ايران تا قبل از انقلاب در اختيار شركتهاي خارجي قرار داشت بهطوري كه بدون توجه به نوع مخازن نفتي ايران، عدم استفاده از روشهاي صحيح توليد و اجراي پروژههاي صيانت از مخازن، سعي در استخراج و چپاول هرچه بيشتر و سريعتر از اين مخازن را داشتند، بهطوريكه مخازن نفتي ايران روزبهروز فرسودهتر شدند.
2-تزريق گاز به ميادين نفتي
به منظور برداشت صيانتي از مخازن نفتي كشور و افزايش ضريب بازيافت آنها، عمليات تزريق گاز به آنها ضرورتي اجتنابناپذير است. ميزان تزريق گاز به ميادين نفتي در سال 1396 نسبت به سال 1357 بيش از 30 برابر افزايش يافته است بهطوريكه هماكنون در 9 ميدان از ميادين نفتي خشكي (ميادين بيبيحكيمه، پارسي، آغاجاري، كوپال، گچساران، مارون، كرنج، نرگسي و هفتگل) تزريق گاز صورت گرفته و همچنين بازگرداني گاز در ميدان پازنان و تزريق امتزاجي گاز در ميدان دارخوين در حال انجام است.
3-توليد گاز طبيعي
ارزيابي توليد اين حامل انرژي نشان ميدهد متوسط توليد گاز طبيعي در سال 1357 معادل 110 ميليون مترمكعب در روز بوده كه اين ميزان در سال 1396 به 846 ميليون مترمكعب در روز افزايش يافته است (حدود هشت برابر) كه اين امر نشاندهنده توسعه گسترده ميادين گازي كشور در سالهاي پس از پيروزي انقلاب اسلامي است. با توجه به اهميت رو به رشد گاز طبيعي در تأمين انرژي جهان، توليد هر چه بيشتر گاز طبيعي موجب ايجاد مزيت استراتژيك در ديپلماسي خارجي كشور خواهد شد.
4-توليد ميعانات گازي
به تبع افزايش توليد گاز طبيعي در سالهاي پس از انقلاب اسلامي، توليد ميعانات گازي نيز افزايشی چشمگير يافته است، بهطوري كه توليد اين محصول در سال 1396 نسبت به سال 1357 بيش از 20 برابر افزايش يافته است.
5-توليد و توسعه ميادين مشترك نفتي كشور
يكي ديگر از سياستهاي عمده وزارت نفت در راستاي سياستهاي كلي برنامه ملي اقتصاد مقاومتي، تمركز بر توسعه ميادين مشترك نفتي كشور بهويژه ميادين مشترك غرب كارون بوده است، بهطوري كه توليد نفتخام از اين ميادين در سالهاي پس از انقلاب آغاز شده و در اين راستا طرحهاي توسعه ميادين يادآوران (فاز اول)، آزادگان شمالي (فاز اول) و نيز طرح توسعه ميدان ياران شمالي در سالهاي اخير تكميل و مورد بهرهبرداري قرار گرفته است. همچنين توليد از ميدان ياران جنوبي نيز در سال 1396 آغاز شده است.
6-توسعه ميدان گازي پارس جنوبي
ميدان گازي پارس جنوبي يكي از بزرگترين منابع گازي جهان است كه روي خط مرزي مشترك ايران و قطر در خليجفارس و به فاصله صدكيلومتري ساحل جنوبي ايران قرار گرفته است. در سال 1369 با حفر اولين چاه اكتشافي در اين ميدان و براساس نتايج حاصل از لرزهنگاري، وجود گاز تأیيد شد. وسعت اين ميدان 9700 كيلومترمربع بوده كه بخش متعلق به ايران3700 كيلومترمربع است. براساس آخرين برآوردهاي انجامشده، ذخيره در جاي اين بخش حدود 14,2 تريليون مترمكعب و همچنين داراي ذخيرهاي بالغ بر 19 ميليارد بشكه ميعانات گازي است. با توجه به وسعت اين ميدان، توسعه آن در فازهاي مختلف مطابق با برنامههاي پنجساله توسعه اقتصادي، اجتماعي و فرهنگي جمهوري اسلامي ايران و با هدف تأمين تقاضاي رو به رشد گاز طبيعي اعم از مصارف داخلي در كشور و تزريق آن به ميادين نفتي بهمنظور صيانت از مخازن و همچنين صادرات گاز در دستور كار وزارت نفت قرار گرفته است.
توليد و صادرات فراوردههاي نفتي اصلي
متوسط توليد پنج فراورده نفتي اصلي (بنزين، گازوئيل، نفت سفيد، نفت كوره و گاز مايع) در سال 1357 معادل صد ميليون ليتر در روز بوده كه اين رقم در نتيجه راهاندازي واحدهاي جديد پالايشي و نيز افزايش ظرفيت واحدهاي قديمي در پالايشگاههاي نفتي كشور در سالهاي پس از پيروزي انقلاب اسلامي، در سال 1396 به 252 ميليون ليتر در روز افزايش يافته است. در سال 1357 صادرات فراوردههاي نفتي اصلي وجود نداشته است، اما بهدليل افزايش توليد محصولات، در سال 1396 به ميزان قابل توجهي، صادرات نفتكوره و نفت گاز صورت پذيرفته است.
افزايش توليد بنزين و گازوئيل
متوسط توليد بنزين در سال 1357 معادل 14.4 ميليون ليتر در روز و متوسط توليد گازوئيل نيز معادل 25 ميليون ليتر در روز بوده است. درنتيجه راهاندازي واحدهاي پالايشگاهي جديد و نيز بهينهسازي واحدهاي پالايشي قديمي در سالهاي پس از پيروزي انقلاب اسلامي، توليد بنزين موتور و گازوئيل در آبانماه سال 1397 بهترتيب به 95 و صد ميليون ليتر در روز افزايش يافته است.