|

خبرنگاران میدانی نیازمند حمایت‌های صنفی و حرفه‌ای

هفته گذشته، فدراسیون بین‌المللی روزنامه‌نگاران، اعلام کرد که تعداد روزنامه‌نگاران و کارکنان رسانه‌ای که در سال جاری هنگام انجام وظیفه کشته شده‌اند، به ۹۴ نفر افزایش یافته است. در میان این آمار به قتل تعدادی از خبرنگاران مانند جمال خاشقجی هم اشاره شده است. با توجه به این گزارش، آیا قوانینی در جهت حمایت از خبرنگاران میدانی وجود ندارد؟ آیا انتشار چنین گزارش‌هایی باعث حضور کم‌رنگ خبرنگاران در عرصه میدانی نمی‌شود؟ وضعیت حضور خبرنگاران ایرانی در پوشش‌دهی اخبار‌های میدانی به چه شکل است؟
مجید رضاییان، عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی، با اشاره به دو ژانر روزنامه‌نگاری می‌گوید: اولین ژانر که منجر به پوشش می‌شود، ژانر روزنامه‌نگاری خبری است. دومین ژانری که روزنامه‌نگار آن را دنبال می‌کند، وقوع یک حادثه است و روزنامه‌نگار در این ژانر می‌خواهد ببیند علت آن حادثه چیست، درواقع می‌خواهد سرنخ اطلاعات کتمانی را به دست بیاورد، افشا کند و با توجه به دلایل وقوع آن حادثه، رازگشایی کند که به این ژانر، روزنامه‌نگاری تحقیقی می‌گویند که زمان‌بر است، چون افشای یک اتفاق است و خبرنگار می‌خواهد از پشت‌صحنه آن مطلع شود.
او ادامه می‌دهد: عموما هم به نکاتی که تصور نمی‌شود یا ممکن است افراد کمتر تصور کنند، می‌رسند؛ مثلا به اطلاعاتی از پشت‌صحنه فسادهای اقتصادی و سیاسی می‌رسند. هر دو ژانری که توضیح دادم، میدانی است، اما با هم میدان‌های متفاوتی دارند؛ یعنی ژانر روزنامه‌نگاری خبری میدانش با ژانر روزنامه‌نگاری تحقیقی کاملا متفاوت است. زمان در ژانر روزنامه‌نگاری خبری بسیار کم است. در این مدل خبرنگار باید بلافاصله و هم‌زمان با وقوع رویداد، پوشش خبری داشته باشد. پس اگر او (خبرنگار) در میدان باشد، می‌تواند پوشش بدهد. در اینجا بحث امنیت پیش می‌آید؛ یعنی روزنامه‌نگار باید بداند که ممکن است جانش در خطر بیفتد؛ مثل عرصه جنگ یا پوشش‌های خبری بحران.
این پژوهشگر ژورنالیسم با اشاره به تفاوت‌های ژانر خبری و تحقیقی در جریان خبررسانی می‌گوید: در ژانر روزنامه‌نگاری خبری که زمان بسیار کوتاه است، ممکن است خبرنگاری که همپای با وقایع در حادثه حضور دارد، برایش اتفاقاتی بیفتد، اما در ژانر روزنامه‌نگاری تحقیقی، عده‌ای از خبرنگاران را از قبل تعیین می‌کنند که بکشند، چراکه در این ژانر، خبرنگار در حال پیگیری‌کردن سوژه‌ای است که احتمال دارد به کشف یک فساد یا پشت‌پرده جریان کلان یک قاچاق (قاچاق اسلحه، قاچاق انسان و قاچاق مواد مخدر) برسد. این اتفاق‌ها ممکن است برای روزنامه‌نگاری تحقیقی بیفتد، به این خاطر که تحقیق او به نتیجه نرسد و سرنخ‌هایش کور شود. رضاییان ادامه می‌دهد: پس در این دو ژانر به‌قتل‌‌رسیدن یک خبرنگار با کشته‌شدن او متفاوت است. روزنامه‌نگار خبری ممکن است در میدان حادثه کشته شود، اما در روزنامه‌نگاری تحقیقی به قتل می‌رسد. این دو با هم فرق می‌کنند.
آیا قوانینی در جهت حمایت از این دو ژانر روزنامه‌نگاری وجود دارد؟ رضاییان پاسخ می‌دهد: این قوانین سه نمونه هستند؛ یکی از آنها قانون مصونیت است. در دنیا قاضی و دیپلمات‌ها در مصونیت حقوقی هستند، به همین خاطر ما هم چندین‌بار تأکید کردیم که خبرنگاران و روزنامه‌نگاران هم به دلیل شغلی که دارند، باید در مصونیت حقوقی باشند و دراین‌باره، هم فدراسیون جهانی روزنامه‌نگاری و هم دولت‌ها ملزم هستند روی این مسئله بیشتر کار کنند و تدبیری بیندیشند. قوانین دوم، قوانین صنفی است؛ یعنی باید دولت‌ها کمک کنند اگر در صحنه حادثه هر اتفاقی برای خبرنگاران افتاد، به طور کامل و جامع از آنها حمایت‌های حقوقی، صنفی و قانونی کنند. این استاد دانشگاه بیان می‌کند: یعنی کاملا تحت پوشش باشد. این حمایت‌ها به خبرنگار دلگرمی می‌دهد، چراکه می‌داند اگر کوچک‌ترین اتفاقی برای او بیفتد کاملا مورد حمایت است. قانون سوم، درون‌سازمانی است؛ یعنی شامل حمایت‌های حرفه‌ای درون رسانه‌ها می‌شود. مدیران رسانه‌ها باید ملزم باشند که با تمام وجود از خبرنگارانشان حمایت کنند. با توجه به گزارش فدراسیون جهانی روزنامه‌نگاران، آیا می‌توان این مسئله را مطرح کرد که حضور خبرنگاران ایرانی در عرصه میدانی کم است؟ این عضو هیئت علمی توضیح می‌دهد: بله این ضعف برای خبرنگاران ما وجود دارد. از زمانی که اینترنت ورود پیدا کرد، در همه‌جای دنیا پوشش‌های میدانی کم شده است. در ایران هم تقریبا به حداقل رسیده و این بزرگ‌ترین ضعف است. ولی معتقدم باید این ضعف را از نظر صنفی و حرفه‌ای در داخل رسانه‌ها حل کرد، اما باید آن مصونیت‌هایی که اشاره کردم، افزایش پیدا کند تا همه خبرها تبدیل به «وی گفت» و «وی افزود» نشود. ما خبر به صورت «وی گفت» و «وی افزود» نداریم. درحال‌حاضر به غیر از «وی گفت» و «وی افزود» در خبرگزاری‌های ما خبرهای دیگری هم وجود دارد؟

هفته گذشته، فدراسیون بین‌المللی روزنامه‌نگاران، اعلام کرد که تعداد روزنامه‌نگاران و کارکنان رسانه‌ای که در سال جاری هنگام انجام وظیفه کشته شده‌اند، به ۹۴ نفر افزایش یافته است. در میان این آمار به قتل تعدادی از خبرنگاران مانند جمال خاشقجی هم اشاره شده است. با توجه به این گزارش، آیا قوانینی در جهت حمایت از خبرنگاران میدانی وجود ندارد؟ آیا انتشار چنین گزارش‌هایی باعث حضور کم‌رنگ خبرنگاران در عرصه میدانی نمی‌شود؟ وضعیت حضور خبرنگاران ایرانی در پوشش‌دهی اخبار‌های میدانی به چه شکل است؟
مجید رضاییان، عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی، با اشاره به دو ژانر روزنامه‌نگاری می‌گوید: اولین ژانر که منجر به پوشش می‌شود، ژانر روزنامه‌نگاری خبری است. دومین ژانری که روزنامه‌نگار آن را دنبال می‌کند، وقوع یک حادثه است و روزنامه‌نگار در این ژانر می‌خواهد ببیند علت آن حادثه چیست، درواقع می‌خواهد سرنخ اطلاعات کتمانی را به دست بیاورد، افشا کند و با توجه به دلایل وقوع آن حادثه، رازگشایی کند که به این ژانر، روزنامه‌نگاری تحقیقی می‌گویند که زمان‌بر است، چون افشای یک اتفاق است و خبرنگار می‌خواهد از پشت‌صحنه آن مطلع شود.
او ادامه می‌دهد: عموما هم به نکاتی که تصور نمی‌شود یا ممکن است افراد کمتر تصور کنند، می‌رسند؛ مثلا به اطلاعاتی از پشت‌صحنه فسادهای اقتصادی و سیاسی می‌رسند. هر دو ژانری که توضیح دادم، میدانی است، اما با هم میدان‌های متفاوتی دارند؛ یعنی ژانر روزنامه‌نگاری خبری میدانش با ژانر روزنامه‌نگاری تحقیقی کاملا متفاوت است. زمان در ژانر روزنامه‌نگاری خبری بسیار کم است. در این مدل خبرنگار باید بلافاصله و هم‌زمان با وقوع رویداد، پوشش خبری داشته باشد. پس اگر او (خبرنگار) در میدان باشد، می‌تواند پوشش بدهد. در اینجا بحث امنیت پیش می‌آید؛ یعنی روزنامه‌نگار باید بداند که ممکن است جانش در خطر بیفتد؛ مثل عرصه جنگ یا پوشش‌های خبری بحران.
این پژوهشگر ژورنالیسم با اشاره به تفاوت‌های ژانر خبری و تحقیقی در جریان خبررسانی می‌گوید: در ژانر روزنامه‌نگاری خبری که زمان بسیار کوتاه است، ممکن است خبرنگاری که همپای با وقایع در حادثه حضور دارد، برایش اتفاقاتی بیفتد، اما در ژانر روزنامه‌نگاری تحقیقی، عده‌ای از خبرنگاران را از قبل تعیین می‌کنند که بکشند، چراکه در این ژانر، خبرنگار در حال پیگیری‌کردن سوژه‌ای است که احتمال دارد به کشف یک فساد یا پشت‌پرده جریان کلان یک قاچاق (قاچاق اسلحه، قاچاق انسان و قاچاق مواد مخدر) برسد. این اتفاق‌ها ممکن است برای روزنامه‌نگاری تحقیقی بیفتد، به این خاطر که تحقیق او به نتیجه نرسد و سرنخ‌هایش کور شود. رضاییان ادامه می‌دهد: پس در این دو ژانر به‌قتل‌‌رسیدن یک خبرنگار با کشته‌شدن او متفاوت است. روزنامه‌نگار خبری ممکن است در میدان حادثه کشته شود، اما در روزنامه‌نگاری تحقیقی به قتل می‌رسد. این دو با هم فرق می‌کنند.
آیا قوانینی در جهت حمایت از این دو ژانر روزنامه‌نگاری وجود دارد؟ رضاییان پاسخ می‌دهد: این قوانین سه نمونه هستند؛ یکی از آنها قانون مصونیت است. در دنیا قاضی و دیپلمات‌ها در مصونیت حقوقی هستند، به همین خاطر ما هم چندین‌بار تأکید کردیم که خبرنگاران و روزنامه‌نگاران هم به دلیل شغلی که دارند، باید در مصونیت حقوقی باشند و دراین‌باره، هم فدراسیون جهانی روزنامه‌نگاری و هم دولت‌ها ملزم هستند روی این مسئله بیشتر کار کنند و تدبیری بیندیشند. قوانین دوم، قوانین صنفی است؛ یعنی باید دولت‌ها کمک کنند اگر در صحنه حادثه هر اتفاقی برای خبرنگاران افتاد، به طور کامل و جامع از آنها حمایت‌های حقوقی، صنفی و قانونی کنند. این استاد دانشگاه بیان می‌کند: یعنی کاملا تحت پوشش باشد. این حمایت‌ها به خبرنگار دلگرمی می‌دهد، چراکه می‌داند اگر کوچک‌ترین اتفاقی برای او بیفتد کاملا مورد حمایت است. قانون سوم، درون‌سازمانی است؛ یعنی شامل حمایت‌های حرفه‌ای درون رسانه‌ها می‌شود. مدیران رسانه‌ها باید ملزم باشند که با تمام وجود از خبرنگارانشان حمایت کنند. با توجه به گزارش فدراسیون جهانی روزنامه‌نگاران، آیا می‌توان این مسئله را مطرح کرد که حضور خبرنگاران ایرانی در عرصه میدانی کم است؟ این عضو هیئت علمی توضیح می‌دهد: بله این ضعف برای خبرنگاران ما وجود دارد. از زمانی که اینترنت ورود پیدا کرد، در همه‌جای دنیا پوشش‌های میدانی کم شده است. در ایران هم تقریبا به حداقل رسیده و این بزرگ‌ترین ضعف است. ولی معتقدم باید این ضعف را از نظر صنفی و حرفه‌ای در داخل رسانه‌ها حل کرد، اما باید آن مصونیت‌هایی که اشاره کردم، افزایش پیدا کند تا همه خبرها تبدیل به «وی گفت» و «وی افزود» نشود. ما خبر به صورت «وی گفت» و «وی افزود» نداریم. درحال‌حاضر به غیر از «وی گفت» و «وی افزود» در خبرگزاری‌های ما خبرهای دیگری هم وجود دارد؟

 

اخبار مرتبط سایر رسانه ها